ტრანსისტორიული მედიტაციები

გივი მარგველაშვილისეული გამოსავალი

ისტორიის ხლართებიდან თავდასაღწევად

ფრანკ ტრემელი

ჩვენ, ადამიანები, სულ ისტორიებში ვართ გახლართულნი. ყოველ ისტორიაში ვიღაც არის გახლართული. ისტორია და ისტორიაში გახლართულობა ისე მჭიდროდ უკავშირდებიან ერთმანეთს, რომ მათი გამიჯვნა იქნებ ფიქრშიაც ვერ მოვახერხოთ~.

ეს სიტყვები წაუმძღვარა 1953 წელს ოსტფირსლანდელმა ფენომენოლოგმა ვილჰელმ შაპმა თავის მთავარ თხზულებას `ისტორიებში გახლართული~. ამ ორ წინადადებაში in nuc<sup>1</sup> შემოგვეგებება გივი მარგველაშვილის მთავარი თემა. `ისტორიები~ მრავლობით რიცხვში მისთვის ის მასალაა, რომლისგანაც ადამიანური სასიცოცხლო გარემო (Lebenswelt) შედგება და რომელშიც თავის მასაზრდოებელ ნიადაგს პოულობს `ისტორია~ მხოლობით რიცხვში. `სასიცოცხლო გარემომ~ – `LLebenswelt~-მა – ამ უცნაურმა გერმანულმა ტერმინმა, სხვა ოსტფრიზელის, რუდოლფ ოიკენის წყალობით მსოფლიოს ფილოსოფიურ თესაურუსში შეაღწია. საბოლოოდ კი ეს ცნება ფენომენოლოგიურმა მოძრაობამ დააფუძნა ედმუნდ ჰუსერლზე დაყრდნობით. მე-20 საუკუნის ამ დიდი აზრობრივი ნაკადის მეშვეობით, რომელსაც საქართველოშიც ადრიდანვე გაუჩნდა მიმდევრები, გივი მარგველაშვილი სასიცოცხლო გარემოს უაღრესად ორიგინალურ საკუთარ ვერსიამდე მივიდა. ისეთი მოაზროვნენი, როგორებიც იყვნენ კონსტანტინე ბაქრაძე და კონსტანტინე მეგრელიძე, უკვე 1920-იანი წლების შუა ხანებში ჰუსერლთან სწავლობდნენ ფრაიბურგში და მათ თავიანთი მასწავლებლის მეთოდი საქართველოში განავითარეს. 1960-იანი წლების ბოლოს, სტალინის შემდგომ ხანაში, ეგრეთ წოდებულ დათბობის პერიოდში, ეს აზრები საქართველოში სავლე წერეთლის სახელობის თბილისის ფილოსოფიის ინსტიტუტში აღორძინდა. გივი მარგველაშვილმა, რომელიც ხანგრძლივი ოდისეის შემდეგ 1971 წელს ამ ინსტიტუტში მიიწვიეს, იქ შეისწავლა ჰუსერლის, შელერის, ჰარტმანისა და თვით ჰაიდეგერის ნაშრომები. იქ მოღვაწეობდნენ ისეთი მოაზროვნეები, როგორებიც იყვნენ ანგია ბოჭორიშვილი, ზურაბ კაკაბაძე და მოგვიანებით მერაბ მამარდაშვილიც, რომელთაგან თითოეულმა ფენომენოლოგიურ მეთოდს თავისებური ელფერი მიანიჭა. ცნობიერების მრავალფეროვანი და არტისტული ფორმების მქონე ბერლინური `სვინგიუგენდის~² შემდეგ წერეთლის სახელობის ფილოსოფიის ინსტიტუტში, რომლის დირექტორი მაშინ ნიკო ჭავჭავაძე იყო, და ქართველ ხელოვანთა, ლიტერატურისმცოდნეთა და ფილოსოფოსთა ოჯახებში დაადგა გივი მარგველაშვილი სასიცოცხლო გარემოს ურფენომენისა და `ჰეტერო-ონტო-თემატიკურობის~ (HH HHetero-Onto-Thematizität) კვალს.

არ უნდა დავივიწყოთ, რომ არტისტებისა და ფილოსოფოსების ეს განუმეორებელი ქართული სასიცოცხლო გარემო, ერთფეროვანი ან – როგორც გივი მარგველაშვილი იტყოდა – მონოთემატური საბჭოური სინამდვილის შუაგულში, იყო ის, რაც ლიტერატურული და ფილოსოფიური ხერხებით ამქვეყნიურ ცნობიერებას ამკვიდრებდა, რაც ჩვენ დღეს ყველგან მსოფლიოში დაგვეხმარება, რომ ჩვენი ისტორიების მონომანიური ხლართებისგან გავთავისუფლდეთ. არც ის უნდა მივცეთ დავიწყებას, რომ საჭირო იყო გარეშე ადამიანი, რათა ქართული სასიცოცხლო გარემოს ეს თვისებები სამყაროსათვის გაეცნო და ნაყოფიერი გაეხადა.

გივი მარგველაშვილსაც 1970-იანი და 80-იანი წლების თბილისში ის შეკითხვა აღელვებდა, რაც შორეულ ოსტფრისლანდში ხანდაზმულ ვილჰელ შაპს, რომელიც 1965 წელს გარდაიცვალა: `ჩვენი საარსებო გარემოს ერთიანობაში რა შეიქმს ჩვენი თვითობის ერთიანობას?~ (ჰერმან ლიუბე). გივი მარგველაშვილიც ჩვენს აღქმათა და გამოცდილებათა ამ ურთიერთდამოკიდებულების დაფუძნების შესაძლებლობას სასიცოცხლო გარემოს ნარატიულ სტრუქტურაში ხედავს უფრო და უფრო. ჩვენი იდენტობის გარანტია ისტორიათა ერთობაა. ისტორიები მედიუმია, რომელშიც ცნობიერებამდე აღწევს ის, რასაც ჩვენთვის საზრისი და მნიშვნელობა აქვს. მათში ცხოვრება და ცნობიერება ერთმანეთს ერწყმის და `სასიცოცხლო მსოფლხედვის~ შედეგად მოპოვებული ცოდნის ფორმას წარმოქმნის. როგორც ვილჰელმ შაპი ლაპარაკობდა `ისტორიების პრიმატზე გარე სამყაროსთან შედარებით~ და ამით იმაზე მიუთითებდა, რომ სინამდვილეს ჩვენ პირველ ყოვლისა ცნებების მეშვეობით კი არ აღვიქვამთ, არამედ ისტორიათა სურათ-ხატებად წარმოვადგენთ მას, გივი მარგველაშვილიც ამის მსგავსად ობიექტის გოეთესეული ცნების მაგალითზე სიუჟეტის პრიმატის დემონსტრირებას ახდენდა. ქალაქ ჰამბურგის რეალობა, რასაც გოეთე ვერ პოულობდა მეტისმეტად მგრძნობიარე იმპროვიზატორის ოსკარ ლუდვიგ ბერნარდ ვოლფის აღწერილობაში, `წარმოსახვითი, ფანტაზიაში თვალნათლივ წარმოდგენილი სიუჟეტური სურათ-ხატების~ განზომილებაში არსებობს. მაგრამ რამდენად არის ეს სურათები ობიექტურობის გარანტი? ეს არის ცენტრალური შეკითხვა! გოეთეს, არა როგორც კანონიზებულ კლასიკოსს, არამედ როგორც გენიალურ პოეტოლოგსა და ფანტაზიის თეორეტიკოსს, ას წელიწადზე მეტი ხნის წინ ჯერ კიდევ ვილჰელმ დილთაიმ მიაგო ღირსეული პატივი. მაგრამ გივი მარგველაშვილის დამსახურება ის არის, რომ გოეთეს მიღწევები, ვითარცა წინამორბედი ჩვენი დროისათვის უაღრესად აქტუალური ცხოვრების ფილოსოფიისა, ახლად აღმოაჩინა. ზემოთ დასმულ კითხვაზე პასუხის გასაცემად თავს უფლებას მივცემ ერთი მისი ტექსტიდან მოზრდილი ადგილი დავიმოწმო, მით უფრო, რომ მან თვითონ ერთ გვიანდელ ინტერვიუში სიუჟეტის გოეთესეული თეორია თავისი მთავარი ფილოსოფიური პროექტის – ონტოტექსტოლოგიის – გენეალოგიაში ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან წინაპრად მიიჩნია:

`ობიექტი, რომელსაც ჩვენ ვეძებთ, წმინდად სუბიექტური სიუჟეტური წარმოდგენებისგან განსხვავებით, მატერიალური რამაა, კერძოდ სიუჟეტური მატერიაა (მასალაა). ობიექტის გოეთესეულ ცნებაში ობიექტურობა სიუჟეტური მატერიის ბუნებისაა, ანუ ის არის მატერიალური გარესამყაროს ობიექტურობა შიდასამყაროს დონეზე, სახელდობრ (პოეტური) წარმოსახვის განზომილებაში. მაშასადამე, გოეთე ვოლფს სიუჟეტური მატერიის (მასალის) ნაკლებობას საყვედურობდა. ამის სანაცვლოდ იქ სრულიად საპირისპირო რამ, ანუ სუბიექტური მხარე (სიუჟეტური გრძნობები, სიუჟეტური განცდები) ჭარბობდა, რაც მთელი ნარატივის სიუჟეტურ-მატერიალურ ( მასალობრივ) განსაზღვრულობას საეჭვოს ხდის~.

თითქოსდა გარესამყაროს მატერიალურობის ანალოგიით ხდება აქ სიუჟეტური სამყაროს საშენი მასალის, ანუ სიუჟეტური სამყაროს მასალის, ვითარცა ობიექტური ფენომენის, იდენტიფიცირება. ეს მასალაც დროსა და სივრცეშია განფენილი, ოღონდ ის პოეტური თვისებების მატარებელია, რაც მხატვრულად ნამდვილს ბუნებრივად ნამდვილისგან განასხვავებს. იგი, გოეთეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, `ზებუნებრივია, მაგრამ არა ბუნების მიღმა არსებული~. გივი მარგველაშვილი ობიექტის გოეთესეულ ცნებას ასე შიფრავს: `სიუჟეტური (სამყაროს) მატერიის მხატვრულად ნამდვილი ბუნებრიობის ცნება~. ეს მარტო პოეტოლოგიურ პრინციპს როდი გულისხმობს, აქ კულტურულ სამყაროთა ონტოლოგიურ განსაზღვრებასთან გვაქვს საქმე. გოეთეს პოეზია მოგვიანებით შემუშავებული ონტოტექსტოლოგიის მაგალითის ადრეული სინჯია. ეს ეხება არამარტო არქიტექტონიკის ფორმალურ პრინციპს, არამედ თემატურ სფეროსაც. გოეთეს `ფაუსტის~ ელენეს ეპიზოდის მაგალითზე წარმოაჩენს გივი მარგველაშვილი, როგორ შეიძლება `სიუჟეტური სამყაროსა~ და `რეალური სამყაროს~ ურთიერთმიმართება გააზრებულ იქნეს როგორც შიდასიუჟეტური სამყაროსმიერი განსხვავება. ობიექტის გოეთესეული სიუჟეტურ-მატერიალური ცნება მის მიერ წაკითხულ იქნა როგორც ერთგვარი პროტოფენომენოლოგია ანუ ცხოვრების ფილოსოფია, რომელსაც ცნობიერების სამყარო განსაკუთრებული მასალისგან შექმნილ ცხოვრების სამყაროდ წარმოგვიჩენს. ეს არის უზარმაზარი, მაგრამ მაინც სასრული მრავალფეროვნება სიუჟეტებისა, რომლისგანაც ტექსტთა ეს სამყარო იქმნება, და რომელიც უწინარეს ყოვლისა მოთხრობის განზომილებაში გამოავლენს ფორმათა მთელ თავის სიმდიდრეს.

`ცხოვრების გრძნობად-ზეგრძნობად ფორმათა~ ძიება აკავშირებს გივი მარგველაშვილს უწინარეს ყოვლისა გოეთესთან, რაც მის ბიბლიო-ბიოლოგიურ პერსპექტივაში იჩენს თავს. ობიექტურობის გოეთესეული მოთხოვნის თაობაზე გამოთქმული შეხედულებების გარდა ამას მეტადრე გოეთეს მიერ დამკვიდრებული ცნების – `მსოფლიო ლიტერატურის~ – მისეული განმარტებები ადასტურებს. `მსოფლიო ლიტერატურის~ ცნების შებრუნებაა `ლიტერატურული მსოფლიო~ ანუ `სიუჟეტური მსოფლიო~. ამ სახით ლიტერატურა ცოცხალ სამყაროდ წარმოჩნდება, როგორც ის უწინარეს ყოვლისა გოეთეს იმ ლექსში გვევლინება, რომლის სათაურია `ანდაზისებრი~ (`Sprichwörtlich~):

`რაც ეპოქათა საგამოფენო დარბაზში

ოდესმე რამე ღირსშესანიშნავი გამოჩენილა,

მას ვინმე კვლავაც

გააცოცხლებს და წაიკითხავს~.

დროის განსივრცება, რაც მას (დროს) გამოარჩევს ვითარცა სიუჟეტურ დროს, შესაძლებელს ხდის ჩინებული სიუჟეტური მატერიების (მასალების) ერთ ადგილას, საგამოფენო დარბაზში, განთავსებას. მხოლოდ იქ შეუძლიათ მათ თვალსაჩინოდ წარმოჩნდნენ. `გაცოცხლება~ პროცესია წარმოსახვის შემოქმედებითი უნარისა, რომელიც შესაძლებელს ხდის ამ სურათების რეპროდუქციას თავ-თავიანთ დროში. ეს კი უკვე საგამოფენო დარბაზის თავდაპირველ პროდუცირებას გულისხმობს. `სიუჟეტურ-დროითი საგამოფენო დარბაზი, გოეთეს მიხედვით, შესაძლოა მხოლოდ სიუჟეტური ცნობიერების პროდუცირებად-რეპროდუცირებადი ქმედების მეოხებით წარმოიქმნას და დემონსტრირებული იქნეს~. მსოფლიო ლიტერატურის ცნობიერების ეს სივრცე უეჭველად მსოფლიო მიმართებებს წარმოაჩენს, რამდენადაც ის ისტორიულად ძვირფასს ერთიანი სისტემის მიხედვით ალაგებს. ამავდროულად ეს სივრცე, ვითარცა ნორმატიული სისტემა, ტრანსისტორიულ ნიშნებს ატარებს. რისი დაშორიშორების შესაძლებლობას ვილჰელმ შაპი ფიქრშიაც ვერ წარმოიდგენდა, სიუჟეტური სამყაროს გივი მარგველაშვილისეული ცნების წყალობით და გოეთეზე დაყრდნობით, იმისი აზრობრივი (წარმოსახვითი) დიფერენცირება შესაძლებელი ხდება. ნარატივთა სიმრავლე, რომელშიც ჩვენ გახლართულნი ვართ, კვლავაც შენარჩუნდება, მაგრამ გრძნობად-ზეგრძნობიერ სიუჟეტურ ცნობიერებასთან მიმართების მეოხებით მისი რელატივიზება მოხდება. ტექსტები მოირგებენ კონტექსტს, იდიოსინკრაზიებიდან ჰუმანიზების უნარმქონე ტრადიციები წარმოიშობა. და ბოლოს ეს სიუჟეტური ცნობიერება ემადლიერება მას, რასაც გერმანელი ფილოსოფოსი ჰელმუთ პლესნერი, გივი მარგველაშვილის მსგავსად დიდი ხნის განმავლობაში რომ იყო მარგინალიზებული, ადამიანის `ექსცენტრიკულ პოზიციონალობას~ უწოდებს ნაშრომში `ორგანულის საფეხურები და ადამიანი~ (1928 წ.). ეს განსაზღვრება პლესნერის მიერ ანთროპოლოგიური `უტოპიური ადგილმდებარეობის კანონით~ იქნა სპეციფიცირებული. ადამიანი ტოპიური და უ-ტოპიური არსებაა ერთდროულად. თავის ისტორიებში გახლართული, ის თავს კონკრეტულ სივრცულ-დროით ადგილას მიჯაჭვულ არსებად გრძნობს, რომლის საზღვრების გადალახვა მას სწორედ სიუჟეტური სამყაროს ექსცენტრიკული კონსტიტუციის მეშვეობით ძალუძს. ეს პარადოქსული ვითარება გივი მარგველაშვილმა პოეტური ფორმით ჩამოყალიბებული მრწამსის სახით თავის `უ-ტოპიაში~ გამოხატა:

                  „შენ მხოლოდ უ-ს უნდა უყურო შენი ტოპოსის ირგვლივ.

    შენ მხოლოდ ამ საბედისწერო ასო-ნიშნის ერთადერთი ღია მხარისთვის

                                   უნდა იცოცხლო – ეს მომავლის მხარეა.

                                                              . . .

                             და მაინც რჩება ლიტონი ტოპოსი უტოპიებში

                          დოქტრინის პირველ და ურთულეს პრობლემად.

                              თავის ბუკ-ვალურ ბედისწერას შეგუებული,

                           ერთადერთი სამზერ-საჭვრეტით აღჭურვილი –

                                           აი ამ ლუკით უმომავლისა,

              ყოველი ტოპოსი ყველა უტოპისტისთვის (უდეალისტისთვის)

                   სწრაფად იქცევა უუდაბნოეს და უარათანამედროვეს

                                                 სასიცოცხლო სივრცედ“.

[„Du sollst nur auf das U rings um deinen Topos sehen.

                                     Du sollst immer nur für die einzig offene Seite –

es ist die Zukunftsseite – dieses Schicksalsbuchstabens

                                                                             leben.

...

Dennoch ist und bleibt der bloße Topos in den Utopien

das erste und schwerste Problem der Doktrin.

In sein buch-stäbliches Schicksal gefügt,

mit der einzigen freien Aussicht durch die

Uzukunftsluke,

wird jeder Topos schnell für alle Utopisten (Udealisten)

zu dem wüstenhaftesten und ungegenwärtigsten

Lebensraum“]

გივი მარგველაშვილი მკითხველს საქმეს არ უადვილებდა. ინტელექტუალური ელასტიურობით და წინააღმდეგობის გაწევის გასაოცარი უნარის წყალობით უსხლტება ის ნაჩქარევ განწესებულებებს, რომელთაც დაჟინებით გვთავაზობს ფილოსოფიური საწარმო. იგი არც მყარი ლოკალური კულტურული იდენტობების აპოლოგეტია და არც გლობალიზებული ჰიბრიდული კულტურის დიქტატს ემორჩილება. თავის რომანში `ბოროტი თავი~<sup>3</sup> მან ამგვარად მოხაზა თავისი ანთროპოლოგია: `რეალური პიროვნება უწინარეს ყოვლისა თავისი სხეულის მატერიისგან შედგება, რომელიც მჭიდროდ არტყია გარს მის უფრო დახვეწილ, თემატიზებულ და მათემატიზირებელ სულიერ-ცხოვრებისეულ სუბსტანციებს და რომელშიც ეს სუბსტანციები მუდამ დატყვევებული რჩებიან, მიუხედავად იმისა, რომ მათთვის დამახასიათებელია ტრანსცენდენტული (საზღვრის გადამლახველი) შემეცნებითი აქტივობა~. უტოპიურობა, ჩვენი აზრისმიერი მცდელობების ესკიზურობა ადამიანის ორგანიზაციის სხეულებრივ-სივრცულ ფორმაზე მიჯაჭვული რჩება. სულიერად უფრო აქტიურ ადამიანებში ნაკლებად მჭიდრო კავშირი აქვთ ერთმანეთთან თემატურ თვალსაზრისსა და ადგილს, მაგრამ სავსებით მაინც ვერასოდეს სწყდებიან ერთიმეორეს. გივი მარგველაშვილი ამასთან დაკავშირებით აღწერს პრობლემებს, რომლებიც მაშინ წარმოიქმნება, როდესაც ვცდილობთ პოეზია სინამდვილედ ვაქციოთ. `მუცალში~ არის ხევსურების საოცარი შავრა ცხენი, რომელიც ყველა მდევარს უსხლტება, და იმ მომენტში, როცა გახედნეს, იგი თითქოსდა თემატურად განისაზღვრა, ჩვეულებრივ ცხენად იქცა. ამის მიუხედავად ან იქნებ სწორედ ამ მიზეზით, რომანი წაგვაქეზებს საიმისოდ, რომ გაქვავებული `თემის~⁴ დაძლევაზე ვიოცნებოთ. ნიკოლოზ ბარათაშვილის სტრიქონები ლექსიდან `მერანი~, რომელსაც გივი მარგველაშვილი `მუცალში~ იმოწმებს, სხვათა შორის პოეტურ ყაიდაზე წარმოაჩენს მისი პროზის აზრობრივ წანამძღვრებს, როცა იქ იდუმალებით მოცული მერნის გზა აღიწერება:

„რაა, მოვშორდე ჩემსა მამულსა, მოვაკლდე სწორთა და მეგობარსა!

ნუღა ვიხილავ ჩემთა მშობელთა და ჩემსა სატრფოს ტკბილ-მოუბარსა;

სად დამიღამდეს, იქ გამითენდეს, იქ იყოს ჩემი მიწა სამშობლო,

მხოლოდ ვარსკვლავთა, თანამავალთა, ვამცნო გულისა მე საიდუმლო!“

გივი მარგველაშვილი წერისას მატერიალურობისა და საზრისის, ტოპიურისა და უტოპიურის, სამშობლოსა და უცხო მხარის მიჯნაზე იმყოფება. თვით მის მიერვე შემოთავაზებულ ბიბლიო-ბიოლოგიურ თვალთახედვაში ვარიირება ხდება მისი ერთი ფილოსოფიური ტექსტის კლასიკური, მაგრამ ჯერ კიდევ დაძაბულობით აღსავსე სათაურისა – `გაერთიანება და საზოგადოება~ (`GGemeinschaft und Gesellschaft~), რაც მის მთავარ თემას წარმოადგენს. ამ ურთიერთდაპირისპირებულ ცნებებს იგი იყენებს არა ისე, როგორც ამას ამ ცნებების მიმართ სჩადიან მტვერწაყრილი კულტურულ-კრიტიკული ან პროგრესის რწმენაზე დაფუძნებული დამოკიდებულების დროს, არამედ გივი მარგველაშვილი ორივე ამ სოციალურ ფორმას შორის დასმულ მაკავშირებელ სიტყვაში განათავსებს თავის ცნობიერებისმიერ სიცოცხლის ფილოსოფიას. მან თავისი ფილოსოფიური და ლიტერატურული ტექსტები სწორედ ამ `და~-კავშირში დაასახლა. ამის შედეგად ის არამარტო თანამედროვე ფენომენოლოგიურ სოციალურ თეორიას ეხმიანება, არამედ იმ თვალსაზრისსაც, რომელიც ჯერ კიდევ ვაჟა-ფშაველამ შემოგვთავაზა `კოსმოპოლიტიზმსა და პატრიოტიზმში~. ჩვენი ცხოვრების ეს თავისებური ორსახოვნება, რაც ჩვენ ორი სამყაროს ბინადრებად გვაქცევს, ყოველთვის არც ესმოდათ და ვერც მომავალში გაიგებენ. ამით გივი მარგველაშვილმა უახლეს წარსულში თავის მკითხველს იქნებ გაუძნელა კიდევაც თავის ტექსტებთან მისასვლელი გზის პოვნა. იმ ადამიანებმა კი, რომლებმაც, მე-20 საუკუნის ბიბლიო-ბიოლოგიური გამოცდილების შედეგად, თავის თავში სულისა და ცხოვრების უფრო კომპლექსური ურთიერთმიმართება გამოიმუშავეს, იქნებ ამგვარი ფილოსოფიისა და ლიტერატურის წინაპირობებიც მოიტანეს თან. რეალურ და ტექსტისმიერ სამყაროთა მიჯნაზე სურს გივი მარგველაშვილს ჩვენი ცნობიერების უნართა განძაბვისა და გაფართოებისთვის შეგვაგულიანოს. მაგრამ, მოდით, ერთხელ კიდევ მივუბრუნდეთ ცხოვრების სამყაროთა ბიბლიო-ბიოლოგიურ ძირითად კანონს, რათა ის მომენტები, რომლებიც ამ სულიერ ვარჯიშს საერთოდ შესაძლებელს ხდის, უფრო ზუსტად დავახასიათოთ. სად უნდა ვეძიოთ ნებისყოფის ასეთი დაძაბულობის საწყისები, რომლებიც ამავდროულად სტატიის დასაწყისში აღწერილ ნარატიულ გახლართულობაში ინტერვენციის შესაძლებლობებსაც მონიშნავენ? ამის მისახვედრად სიუჟეტური მატერიის სტრუქტურასა და უწინარეს ყოვლისა დინამიკას კიდევ ერთხელ გულდასმით დავაკვირდეთ.

ამ სპეციალურმა მატერიამ, რეალური სამყაროს მატერიის მსგავსად, განვითარების საფეხურები გაიარა. თავდაპირველად ის მხოლოდ მოთხრობებსა და ლექსებში წარმოდგენილი ემპირიული მონაცემებისა და ფაქტებისაგან შედგებოდა, ასე ვთქვათ, ნატურალისტური ანდა რეალისტური იყო. განვითარების მომდევნო საფეხურზე კონდენსაცია ხდება, რაც `წერის მააბსტრაჰირებელ, მასიმბოლიზირებელ ტენდენციაში~ იჩენს თავს. ამ ორ ტენდენციას შორის ხანგრძლივი დროის განმავლობაში არსებული წონასწორობის მდგომარეობა მხოლოდ მე-20 საუკუნიდან დადგა კითხვის ნიშნის ქვეშ სიმბოლისტური მიმართულების გაძლიერების გამო. აქ, – მაგალითად, პრუსტთან –, ტექსტი დომინირებს აზრზე. ტექსტი კონტექსტად იქცევა. ჩაიში ჩაწებული `მადლენის~ გემო `დაკარგული დროის ძიებაში~ ქმნის მოთხრობის კონტექსტს, რასაც სიუჟეტური აზრი განსაზღვრავს. ადვილად ვამჩნევთ გამოსახვის შესაძლებლობათა გაცილებით მეტ კომპლექსურობას, უფრო დიდ სულიერ მობილურობას, რომელიც მასში არის წამოდგენილი. მაგრამ ეს არაფერს ცვლის იმ მხრივ, რომ პირველადი აზრობრივი ფენის უფლებები კვლავაც დაცულია. გივი მარგველაშვილის სიტყვით, `უშუალოდ აღქმული, პერცეფციული, აშკარად ყოველთვის უფრო გასაგები და მასისთვის მისაღებია~. შემდეგ იგი განაგრძობს: `მაგრამ სადაც ეს პერცეფციული მომენტი უკანა პლანზე გადადის, სადაც უხილავი ხილული ხდება, იქ იწყება ტრიუკის სფერო და მკითხველთა და მაყურებელთა რაოდენობა კლებულობს~. აქაც კვლავ ვპოულობთ ადამიანის ძირეულ გრძნობად-გონებრივ დანიშნულებას. და მაინც შესამჩნევია ერთი შესაძლებლობა, რაც ამასთანავე ორივე დონესა და ტენდენციას შორის უფრო დიდი მასშტაბის ქანქარისებრი მოძრაობის ინტენსივობის შედეგად კიდევ უფრო იზრდება. რეფლექსიური მომენტი მინიმუმ პოტენციურად მაინც მატულობს. ტექსტების განვითარების წყალობით, წიგნის, ანთროპოლოგიურ ცხოვრების სამყაროთა ასაგები ამ დიდი საშუალების გამოგონებით დაწყებული, შესაძლებლობა გვაქვს ახლოს მივიდეთ სააზროვნო თემასთან. მისი (სააზროვნო თემის) განსაგნება ტექსტების, უწინარეს ყოვლისა წიგნების, სახით არის ისტორიის დასაწყისი. `კაცობრიობის წიგნური განზომილების წყალობით არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ, ამ ბიბლიოთეკის სიმაღლეზე მდგარნი, თემებთან უნივერსალური გაგებით მივიდეთ~, ასე ჩამოაყალიბა ერთხელ ერთ საუბარში გივი მარგველაშვილმა ეს აზრი.

სიუჟეტური მატერიის დიფერენცირება და დასაფეხურება, რაც ტექსტთა სამყაროებში ხორციელდება, გარდა ამისა შესაძლებელს ხდის აზრობრივად გავმიჯნოთ ერთმანეთისგან `ისტორიები~, რომლებშიც გახლართულნი ვართ, და `ისტორია~. მათ შორის ჩნდება დამაცალკევებელი და ამავდროულად დამაკავშირებელი აზრობრივი ნიშანი (დეფისი), რომელიც თითქოსდა ჩვენი ფანტაზიისთვის დატოვებულ ტრანსისტორიულ ღიობზე მიგვანიშნებს. თვალნათლივისაგან თავდახსნა სივრცეს გვიხსნის მაკონტექსტუალიზებელი რეფლექსიისაკენ. აქ იღებს სათავეს `დიდი კორექტურის~ გივი მარგველაშვილისეული ლიტერატურული ცდები. აქ მდებარეობს ფილოსოფიურ ამოცანათა ველი `ონტოტექსტოლოგიისა~, რომელშიც გოეთეს დიდი წამოწყება თითქოსდა თავის თავს უბრუნდება. `ონტოტექსტოლოგია~ ის ოკულარია, რომელიც მას შესაძლებლობას აძლევს ამა თუ იმ ადგილას `გულახდილობის (თავისუფლების) სტრუქტურა~ მოიძიოს და მისი გაცალმხრივების კორექტირება მოახდინოს. ამით ის მოიპოვებს ფილოსოფიურ საფუძვლებს, რათა თავის ლიტერატურულ ტექსტებში `ცნობიერების პრინციპული საწყისის (თავისუფლების)~ პათოლოგიური კონკრეტიზაცია `ონტოთემატურ განუსაზღვრელობად~ გამიზნული ბიბლიო-ბიოლოგიური ინტერვენციებით კვლავაც მოაწესრიგოს. რჩება მსხვრევადი კონცეპტი, უმალ ანტიდოტი (შხამსაწინააღმდეგო საშუალება), ვიდრე საბოლოოდ გამაჯანსაღებელი წამალი. ის, რაც ლიტერატურაში შეიძლება აღიწეროს როგორც გზა რომანტიკოსებიდან პრუსტის გავლით იტალო კალვინომდე და სიურრეალისტებამდე, დეკარტის ფილოსოფიაში და კიდევ უფრო მეტად კანტთან იჩენს თავს, ხოლო ფენომენოლოგიაში აწინდელ უმაღლეს წერტილს აღწევს. გერმანული ფენომენოლოგიისა და სიცოცხლის ფილოსოფიის რეცეფცია, ასევე სისტემათა თანამედროვე თეორიის, სემიოტიკისა და ნარატოლოგიის ათვისება გივი მარგველაშვილს ცნობიერების `გენეტიკური კოდის~ ამოხსნაში დაეხმარა. გოეთედან დაწყებული, ჰაიდეგერის გავლით, სისტემათა დიდ ფრანგ თეორეტიკოს ედგარ მორენამდე, ცნობიერების `ონტოპროგრამის~ კვლევა მიმდინარეობს. გივი მარგველაშვილს აინტერესებს ცნობიერების პლურალური ძირითადი კანონი, ცნობიერების `პოლი-ონტო-თემატური~ ცხოვრების ყაიდა, რომელზედაც ცხოვრებისეული სამყაროს კონკრეტული ცნობიერება გაგებით (verstehend) ანუ კითხვით (lesend) რეაგირებს. ის ეძებს `ჰიპერკომპლექსს~, როგორც ამას მის მიერ დაფასებულმა ედგარ მორენმა ერთხელ უწოდა, ეძებს, ასე ვთქვათ, სივრცულ-დროითი თვალსაზრისით ობიექტივირებულ ტექსტებში, კულტურებში. გივი მარგველაშვილი ცხოვრების სამყაროებში ეძებს კულტურის პლურალურ ფენომენთა საერთო სინტაქსს, ცნობიერების თეორიიდან მომდინარეს. ამით ის ხსნის ტრანსისტორიულ სივრცეს, რაც არც ისტორიის ძალადობრივ დასრულებას საჭიროებს წინაპირობად და არც აქამომდელ ნარატიულ კოლიზიათა განგრძობას ეთანხმება. ჩვენ მიგვითითებენ გზაზე, რომელიც აზრის სივრცისკენ წაგვიყვანს, სადაც ჩვენი ქმედებისთვის ჩვენს პასუხისმგებლობას შევიგნებთ. ბოლოს ნება მიბოძეთ კიდევ ერთხელ მივცე სიტყვა გივი მარგველაშვილს:

`ადამიანს უნდა შევაგნებინოთ, რომ იგი თვითონ არის წიგნის პერსონაჟი, რომ ის თვითონაც რაღაც კონტექსტში ცხოვრობს. როგორი იქნება ეს კონტექსტი, მასზეა დამოკიდებული, ვინაიდან მისი თემა ჩაწნულია ამ კონტექსტში, ქმნის ამ კონტექსტს, ამ კონტექსტად ყოფნას. ეს ყოფნა არის კონტექსტი. ამას მუდმივად უნდა ჩავაგონებდეთ ადამიანს. მაგრამ, სამწუხაროდ, დღემდე ვერ მიმხვდარან, რომ ჩვენ წიგნის პერსონაჟები ვართ თეატრში. ყოველ ადამიანს უნივერსალური ცნობიერება უნდა ჰქონდეს, უნივერსალური ბიბლიო-ლოგი(კ)ური ცნობიერება. ჩვენ უნდა გავიცნობიეროთ, რომ ამქვეყნიურ კონტექსტში ჩვენ ერთი დეტალი, ამ ტექსტის ერთი პერსონაჟი ვართ. და ამის შესაბამისად უნდა ვიმოქმედოთ. თუ ამას არ ვიზამთ, მაშინ ამ კონტექსტს კატასტროფული საფრთხე დაემუქრება~.

გერმანულიდან თAარგმნა ლევან ბრეგაძემ

1 in nuc – (ლათ.) შეკუმშულად (მთარგმ.)

2 სვინგიუგენდი (გერმ. Swingjugend) - ჯაზით გატაცებული ახალგაზრდობა.

3 წიგნის, თხზულების „თავი“ იგულისხმება (das Kapitel) (მთარგმ.)

4 იგულისხმება „თემი“ (საზოგადოება): დედანშია „Themi“. გ. მარგველაშვილის ამ რომანში სიტყვების „თემა“ და „თემი“ მსგავსი ჟღერადობა სიტყვის თამაშისთვის არის გამოყენებული (მთარგმ.)