ქანცგაცლილი სუბიექტი, საქართველო და ხანგრძლივი „გამომშვიდობება აქამომდელ ისტორიასთან“

ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი ფრანკ ტრემელი


Das erschöpfte Subjekt
Georgien und der lange „Abschied von der bisherigen Geschichte“


მარტის შუა რიცხვებში საქართველომ პოლიტიკური სუბიექტურობის ერთი მოდელის ორი განსხვავებული ვარიანტი გამოსცადა საკუთარ თავზე. ამ ვარიანტებმა მე-19 და მე-20 საუკუნეების საეჭვო მემკვიდრეობა მედიალური ინსცენირებებში გააცოცხლა. საქართველოს მოსახლეობას ტელეარხ იმედის საშუალებით, ახალი ამბების მთავარი გამოშვების დროს, შაბათ საღამოს წარუდგინეს სახელმწიფოებრივობის დასასრული, ქვეყნის ოკუპაცია და პრეზიდენტის სიკვდილი. მომხდარის ფიქციური ხასიათი, როგორც ირკვევა, განზრახ გამნიზნულად, არასაკმარისად ცხადად იყო მიწოდებული. ამას შედეგად მასიური პანიკა მოჰყვა.
რამდენიმე დღის შემდეგ ზაზა შათირიშვილმა, ერთ-ერთმა ცნობილმა ახალგაზრდა ინტელექტუალმა, თავის ერთერთ ინტერვიუში, რომელიც მან ინტერპრესსნიუს მისცა, საკმაოდ კრიტიკული დამოკიდებულება გამოხატა საქართველოს, როგორც პოლიტიკური სუბიექტის საბოლოო დასასრულთან მიმართებაში. კარლ შმიდტის პოლიტიკურის თეორიასთან უცნაური ერთსულოვნებით, ქართველი ერის სუბიექტურობის ხარისხები პირველ შემთხვევაში სტიმულირებული უნდა ყოფილიყო მეგობარობამტრობის ალტერნატივაზე დამყა-რებული სცენარით, საბოლოოდ კი ომით.
მეორე შემთხვევაში მხოლოდღა ცინიკოსია გვამის ობდუქციით დაკავებული, მაგრამ როგორც სჩანს ტვინის სიკვდილის ცნობა ჯერ არ გაიცემა. თუ პირველ შემთხვევაში საბოლოო სიცხადის სასოწარკვეთილ დაძაბულობაში გამყოფი ხაზი უნდა იქნას გავლებული პრორუსულ და დასავლურ ძალებს შორის,მეორე შემთხვევაში არსებული ხელისუფლების ფსიქოპატები და არანაკლებ დებილი ოპოზიცია უნდა განვასხვავოთ ჯანმრთელებისაგან. ყველა შემთხვევაში, ნაციის კონსტიტუირება ხდება მტრის იდენტიფიკაციის საშუალებით.

სასიამოვნოდ, სიმყუდროვეში და სითბოში განაბული ერთობა მეგობრებისა, რომლებიც სამართალს ამკვიდრებენ და და გარშემორტყმულნი არიან პარანოიდული მტრების მიერ, წარმოადგენს უკვე გაცვეთილ საფეხურს ისტორიულ- ფილოსოფიური თვითდამკვიდრების მოთხოვნილებისა, როგორიც ეს მეß18, მე-19 საუკუნეებმა შექმნა. ნაცია, როგორც სუბიექტი, ამ ჰეროიკულ ხანაში, ასე თუ ისე, ლეგიტიმაციას ახდენდა, როგორც ადამიანურობის რეპრეზენტანტი. დღეს გლობალური ეპოქის სადღეისო მოთხოვნებისადმი ამგვარი დამოკიდებულებისათვის თავს აღარ იწუხებენ.

გამოუსადეგარია მტრის წინააღმდეგ გამძვინვარებული გახელებისას სუბიექტსათვის შემარბილებელი, უფრო ჰუმანური ქცევის რეკომენდაციის მიცემა. აქტუალური დისკუსების ცხარე საკამათო საგანი ჯერ კიდევ კრიტიკის დროს იკვეთება. დისკუსია მიმდინარეობს საქართველოს ქმედითუნარიანობის თაობაზე საერთაშორისო კონტექსტში. სომხეთი და აზერბაიჯანი პროვოკაციულად უნდა გაისარჯონ, რათა შეძლონ ჰეროისტული ილუზიების საბოლოო მსხვრევის ილუსტრირება. ახალი ქართული, მეტისმეტად ჭრელი ინტელიგენციის სენსაციური თვითპრეზენტაციების, ძლიერებისა და უძლურების უკან ფაქტობრივად არსებული გარეშე საფრთხეები და ერის ღონემიხდილობა იმალება, რაც თვითმარქვია ელიტის გათვლებით ეროვნული სუბიექტის ფორ-მირების მასალა უნდა გახდეს.
ჰეროისტული ნაციონალიზმის ტრადიციები საქართველოშიც ამოიწურა. მოსახლეობა დაიღალა 20-წლიანი განუწყვეტელი რიტორიკით. ყოველი მცდე-ლობა ამ მიმართულებით მხოლოდ ნაციონალური ნიჰილიზმის ახალი ფორმების ან აბსტრაქტულ NGO- ინტერნაციონალიზმის გამომწვევი ხდება. ეს კონცეფცია უპირველეს ყოვლისა იმ ფენომენის გამო განიცდის მარცხს, რომლის თემატიზირებაც თანამედროვე პოლიტიკურ დებატებსა და კულტუროლოგურ მეცნიერებებში თითქმის საერთოდ არ ხდება. საქართველოშიც ვხვდებით ისეთ დისტროფიულ პროცესებს, რომელთა კომპენსირება მიზანსწრაფულობის პათოსით მხოლოდ ზედაპირულად მიმდინარეობს. ზედმეტად მობილიზებული და ცინიკური რეაგირების ნაცვლად, ალბათ უპრიანი იქნებოდა მზერა ფუძისეული ფენომენებისაკენ მიგვეპყრო და გაგვეხსენებინა გოტფრიდ ბენის გამონათქვამი: „დაე, ამოსავალი იყოს შენი შინაგანი საყრდენები და არა შენი ლოზუნგები“. (1) გასული საუკუნისგან დანატოვარ ძალაგამოცლილი სუბიექტის ფენომენს ვერც განახლებული იდეოლოგიური ზედაძაბულობითა და ვერც სარკასტული კომენტარებით ვერ დავახასიათებთ.

ჰამბურგელი პუბლიცისტი ერნსტ რიგერტი 1954 წელს დაწერილ სტატიაში (2) თვლის, რომ პირველი მსოფლიო ომის დროს ტყვეთა ბანაკებში წარმოქმნილი „რუხი ფრინველის“ ცნება ჩვენი ეპოქის სიმბოლოა. ის აღწერს მწვავე ფსიქოზს, რომელიც ხანგრძლივი კატასტროფული ზემოქმედების შედეგად იჩენს თავს. ასეთ ზემოქმედებად შეიძლება ჩაითვალოს „წლების მანძილზე განცდილი უიმედობა და შიში, რომლებიც ომის, უმუშევრობისა ან შრომისუუნარობითაა გამოწვეული“ (3) ის დაზარალებულის სულსა და სხეულს განუდმებით აყენებს ზიანს და თვით ნორმალურ პირობებშიც კი პერიოდულად იჩენს თავს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იგივე სიმპტომებს „დისტროფიის“ სახელი უწოდეს. ეს დიაგნოზი ძირითადად საბჭოთა ტყვეთა ბანაკგამოვლილებს უდგინდებოდათ. „დისტროფია, რუსი ექიმების მიერ შემოღებული ცნებაა, რომელიც აღნიშნავს არასაკმარისი კვების შედეგად გაჩენილ დაავადებას. ეს ავადმყოფობა არყევს ადამიანის სულიერ მდგომარეობას და ტოვებს ისეთ მძიმე დაზიანებებს, რომლებმაც რამდენიმე წლის შემდეგაც კი შეიძლება იჩინონ თავი “ (4)

და მაინც, ამ აღწერილობებს რიგერტი ანიჭებს მრავლისგამომხატველ შინაარსობრივ მოცულობას. მას ფსიქიატრიული დიაგნოზი კულტურის დიაგნოზის რანგში აჰყავს. დისტროფია არ წარმოადგენს მხოლოდ „უკანასკნელი ათწლეულების ღია კატასტროფების“, „ომის ტოტალიტარიზმის, ხოცვა-ჟლეტისა და დევნის“ რეზულტატს, არამედ ის არის „ზოგადი ტექნიკურ-ცივილიზაციური განვითარების“ (5) შედეგი. თუ გავითვალისწინებთ გასული საუკუნის დასაწყისისათვის დამახასიათებელ ჰეროისტულ ილუზიებსა და საუკუნის მიწურულისათვის შესაფერის პოსტმოდერნისტულ დეკომპოზიციებს, მაშინ ამ ორ მოვლენას შორის არსებული დროის გადმოსახედიდან ამგვარი ანალიზი ალბათ, უხეშად მოგვეჩვენებოდა. იქნებ მკითხველს ზედმეტად ფსიქოლოგისტურიც ეჩვენოს. შეიძლება ზოგიერთი თანამედროვესთვის მისაღებიც იყოს ის, თუ სულიერი განცდასთან მიმართებაში რეფლექტორულ უკუსვლას მივიჩნევთ ერთადერთ გზად იმისათვის, რომ პოსტისტორიული ეპოქის ისტორიული ადამიანის სუბიექტურ მახასიათებლებს ზოგადსაკაცობრიო, კეთილშობილური ელფერი შევძინოთ. რიგერტს, ამ კონტექსტში, მაგალითად მოჰყავს ერთი მოაზროვნის ანალიზი, რომელსაც არც გერმანიაში და არც საქართველოში რაიმე კონიუნქტურა არ გააჩნია და, რომელმაც ადრეულად უკან ჩამოიტოვა როგორც საკუთარი თავისათვის უფლებამოვალეობების მინიჭების ისტორიულ-პოლიტიკური იდეოლოგიები, ისე ევროპული „maîtres de pensées“ პოსტმოდერნული თავქარიანობები.

კულტურის სოციოლოგმა ალფრედ ვებერმა (6) ჯერ კიდევ მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისთანავე იწინასწარმეტყველა არსებული „ისტორიული კორპორაციების, კაცობრიობის სახელმწიფოებრივი და სოციალურ-კულტურული თანაცხოვრების წესის“ დასასრული. ის ხედავდა „კაცობრიობის სრული თვითგანადგურების საფრთხეს“ და ადამიანის ახალი ტიპის აღზევებას, რომელსაც ადამიანის რღვევა შეეძლო, „რომელიც ათასწლეულების მანძილზე ბატონობისა და ანტიბატონობის სინთეზის გადალახვით საყოველთაო გაადამიანურებისაკენ პროგრესირდებოდა“. (7)
და მაინც რა უნდა დაგვანახოს ამ გადასვლამ ალფრედ ვებერზე, „ჰაიდელბერგული გონის“ ამ მართლაცდა უკანასკნელ უდიდეს წარმომადგენელზე, რაც კულტურის გლობალური კრიზისისა და ადამიანის პრობლემის კლასიკურ ანალიზებში არ არის თავმოყრილი? ქართულმა ფილოსოფიურმა ანთროპოლოგიამ და კულტურის ფილოსოფიამ მაგ. ზურაბ კაკაბაძემაც ხომ შემოგვთავაზა ჩვენი თანამედროვე ანტინომიების დამაჯერებლი აღწერილობები (8); ისიც ვებერივით ემპირისტულ-ნატურალისტური აზროვნების (9) დომინანტობას მიიჩნევდა ინდივიდუალურ ყოფიერებაში ნდობის დაკარგვის მთავარ მიზეზად. ადამიანის პრობლემა მანაც კაპიტალისტურ-ინდუსტრიული პირობების გათვალისწინებით აღწერა. (10)

ქართველ ფილოსოფოსებს ნამდვილად არ აკლიათ თავისუფლების არსში საფუძვლიანი წვდომისა და ფაქტობრივი ცხოვრების აპათიის დაძლევის უნარი, ისინი მზად არიან კარი გაუღონ და მიიღონ აბსოლუტური. თამაზ ბუაჩიძემ თავის შთამბეჭდავ მონოგრაფიაში ჰეგელზე (11) აჩვენა, რომ მხოლოდ კულტურის შემოქმედებით კონსტრუქციას შეუძლია ადამიანის ჭეშმარიტ სუბიექტად ჩამოყალიბება. ადამიანს სხვა ცოცხალი ორგანიზმებისაგან, უპირველეს ყოვლისა, განასხვავებს გონისმიერი აქტივობა. ბუაჩიძე გონისმიერს აღიქვამს როგორც ობიექტურობის ერთ-ერთ ფორმას, რომელიც წარმოიქმნება კოგნიტური, ესთეტიკური და ეთიკური ქმედებებიდან. ეს ქმედებები კი ინდივიდის უშუალო ვიტალურ და უტილიტარისტულ მოთხოვნებზე მაღლა დგანან.

ნიკოლოზ ჭავჭავაძე კულტურის აქსიოლოგიური ცნებით კიდევ ერთხელ მიუთითებდა იმაზე, რომ კულტურა აერთიანებს არა მხოლოდ თავის ობიექტივაციებს, არამედ თვითწარმოქმნის პროცესსაც. ეს ყველაფერი წარმოადგენს მიღწევებს, რომელთა განხორციელებაც საბჭოთა ტოტალიტარიზმის პირობებში მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენს უდიდეს პატივისცემასა და აღფრთოვანებას იმსახურებს. გასული საუკუნის ყბადაღებული სამოციანი წლების პირობებში კიდევ ერთხელ სცადეს ქედი მოეხარათ მეთვრამეტე საუკუნის გონის წინაშე. ქართველების ფილოსოფიური ანთროპოლოგია წარმოადგენს ნოოლოგიას, რომელიც ჩამოყალიბდა ისტორიულ მატერიალიზმზე კრიტიკული დისკუსიის შედეგად. მას ბევრი რამ აქვს საერთო ადამიანის შესახებ აზროვნების გერმანულ ტრადიციასთან და აქცენტს აკეთებს კლასიკური „გამოხატვის ანთროპოლოგიის“ (12) ქმედებაზე და ღირებულებაზე ორიენტირებულ ასპექტზე.’
ქართული ფილოსოფიური ანთროპოლოგია და კულტურის ფილოსოფია ხასიათდება ნიშნით, რომელიც ფრიდრიხ შილერზე მიუთითებს. და მართლაც, მისი ნაწარმოებების პირველი ქართული თარგმანების გამოჩენამდე, მას საქართველოში უკვე იცნობდნენ. 1815 წელს დავით ბატონიშვილი მას უმნიშვნელოვანეს ფილოსოფოსად და პოეტად მოიხსენიებს. გიორგი ერისთავმა, რომელსაც პირველ თარგმანებს უნდა ვუმადლოდეთ, შილერის ლექსები ერთ დიდ პოლიტიკური თავისუფლების კოდის მატარებელ პროგრამად აკინძა. (13) ილია ჭავჭავაძისა და ივანე კერესელიძის გვიანდელი თარგმანები, რომლებიც ჟურნალ „ცისკარში“ გამოქვეყნდა, ნათლად მიუთითებენ შილერის მნიშვნელობაზე ქართველების განმათავისუფლებელ ბრძოლებში. 1902-03 წლებში ივანე გომართელის მიერ გამოქვეყნებული შილერის წერილების ინტერპრეტი(„reinen Dämon“) რებაც ამ მიმართულებით მოხდა. მოგვიანებით ქართველი საზოგადოება გაეცნო ასევე შილერის ფილოსოფიურ წერილებს. საეჭვო არაა ის, რომ მისი ნააზრევი კაცობრიობის ისტორიის, თავისუფლებისა და სხეულისა და გონის ურთიერთდამოკიდებულების შესახებ, ქართული კულტურის სულიერი განვი-თარებისათვის უდიდესი მნიშვნელობის მატარებელია. აქ სამწუხაროდ ვერ შევძლებთ დაწვრილებით აღვწეროთ შილერის მნიშვნელობა სულიერი და კულტურული ცხოვრების სხვადასხვა სფეროებში. (14)

თავის ბოლო დიდ ნაშრომში „მესამე ან მეოთხე ადამიანი“ ალფრედ ვებერიც ეხმიანება შილერის “ამაღლებული”-ს ცნებას. მას ნაკლებად აინტერესებდა „ინტელეგიბლური“ სამყაროს და გრძნობადობის კანტისეული შეპირისპირება ის უფრო მეტად ეყრდნობოდა შილერის მოხსენებას, სადაც ის „დემონურ თავისუფლებაზე“ და ადამიანის „ წმინდა დემონზე“ („reinen Dämon“) საუბრობს და მას „იმანენტურ ტრანსცენდენტალურ სინამდვილეს“ უწოდებს.
ვებერიც ასევე ამაღლებულ ობიექტად ხედავდა მსოფლიო ისტორიას ...“როგორც კონფლიქტი ბუნების ძალებთან ერთმანეთში და ადამიანის თავისუფლებასთან“. Mმაგრამ ვებერთან გამოიკვეთება თავისუფლების იდეალიზმის ახალი პოსტთეორიული აქცენტირება, როდესაც ის წერს, „თავისთავადი გონების წარმატება, რომელიც თავისუფლებასთან არის გათანაბრებული, ბუნების ძალების თვითნებობების საპირისპიროდ, სადაც ადამიანის ყველა აფექეტებიც უნდა მივათვალოთ, ძალიან უმნიშვნელოა“. (15)
სხვა მხრივ კი ის შილერის ანთროპოლოგიას ისტორიის საკუთარი ინტერპრეტაციის „წინათქმად“ მიიჩნევდა.

და მაინც, მეოცე საუკუნის გამოცდილების მიხედვით, რა არის მუდმივი და ცვლადი საფუძველად არსებულ თავისუფლების იდეაში? შევძლებთ კი ჩვენ ბრმად მივიღოთ შილერის ენთუზიასტური ფილოსოფია, იმ შინაგანი და გარეგანი სამყაროს უმაგალითო რღვევის ფონზე, რაც სულ ცოტა ხნის წინ გროზნოს დაცემითა და არალის ზღვის დაშრობით გამოიხატა. 1868 წელს გერმანიის რაიხის დაფუძნებამდე ერთი დღით ადრე დაბადებული ალფრედ ვებერი, ასევე იმავე წელს დაბადებული ნოე ჟორდანია, ახალგაზრდობაში მგზნებარე ნაციონალისტი, პირველი მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ ჯერ კიდევ იმედოვნებდა ევროპის სრულიად ახლებურ მოწყობას. იგულისხმება არა მხოლოდ გერმანული რაიხის დემოკრატიზაცია, არამედ ცენტრალური ევროპის ოცნების ახდენა, რაც ითვალისწინებდა მსხვილმასშტაბიანი ეკონომიკური პოლიტიკისა და აღმოსავლეთ ევროპის ერების თვითგამორკვევის სურვილის ურთიერთდაკავშირებას.

ვებერი თანამშრომლობდა ნახევრად გერმანელ და ნახევრად ბალატიისპირელ ფრიდრიხ ფონ როპთან, რომელმაც რუსეთის უცხო ერების ლიგა შექმნა და ცდილობდა პოლონეთში, განსაკუთრებით კი ლიტვაში, ასევე უკრაინასა და საქართველოში ომის დამთავრებამდე განეხორციელებინა ეს კონცეფცია. (17) აქედან გამომდინარე, ალფრედ ვებერი შეიძლება ჩავთვალოთ ინტელექტუალურ პიონერად ქართულ-გერმანული თანამშრომლობის საკითხში, რომელიც შემდეგში შულენბურგის გრაფის ფრიდრიხ-ვერნერისა და ლეო კერესელიძეს შორის გაგრძელდა და, რომლის შედეგადაც ჯერ „ქართული ლეგიონი“ ხოლო შემდეგ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ნაციონალური არმია შეიქმნა. (18)
ალფრედ ვებერი, რომელიც, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგაც, ძალების ახალი ბლოკების შექმნის დროს, მცირე ერების უფლებებს იცავდა, გვხედავდა „აქამომდელი ისტორიის დამთავრების“ (19), მსოფლიო ომებისა და ბანაკების შემდეგ ადამიანის „არსებით გამოწვეულ შიშთან“ კონფრონტაციაში (20). A“აქამდელი ისტორიას“, რომელშიც ჩამოყალიბდა „ადამინის ტიპი, რომელიც თავისუფლების იდეის და ადამიანობის გარშემო იტეგრირებული მე-ზე და პიროვნულობაზე მიმართული ყოფიებრების მოდუსი აქვს გამომუშავებული“ (21), მაგრამ რომელიც ასევე ნაციონალიზმსა და იმპერიალიზმს წარმოქმნიდა, მოჰყვება „ახალი უნივერსალური ეპოქა“, რომელიც მთლიანად „ახალ სიტუაციას ქმნის ადამინისა და დედამიწის დამოკიდებულების“ თვალსაზრისით. ეს ეხება პირველ რიგში ძალისმიერი სახელმწიფოების აქამდე კონკურებციაში მყოფ სისტემებს.

„ისტორიამ, ჯერ კიდევ 1914 წელს ახლებურად ტექნოლოგიზირებულ პატარა დედამიწასთან პირველი თელურული შეჯახებასას, სისტემა აბსურდამდე მი-იყვანა, ისე რომ უკვე მაშინვე ის დიდი ფორმაციების მარტოოდენ სხვაგვარი ნიღაბს წარმოადგენდა. მეორე ეტაპით კი, რომლის დასასრულთანაც ამჯერად ჩვენ ვდგევართ, მისი უკვე აუტანელი შინაგანი სისუსტეები გამოავლინა.
სახელმწიფო, როგორც დამოუკიდებელი, ასევე პატარა ძლიერი სახელმწიფო ასეთი ფორმით მომავალში, ეხლავე თუ მომდევნო უფრო საშინელი კატასტროფის შემდეგ, როგორც ზოგადი მმართველობის ტიპი პოლიტიკური ყოფიერებისა, აღარ იარსებებს.“ (23)
სომხეთი, აზერბაიჯანი, გერმანია თუ საქართველო – ერები ამ გლობალურ ერაში პოლიტიკის პირველად სუბიექტებს აღარ წარმოადგენენ. ცდების შედეგად წარმოიქმნებიან პოლიტიკურის ისტერიულ-ჰიბრიდული ფორმები, რომელთა შემაშფოთებელ მაგალითს თანამედროვე რუსეთი წარმოადგენს. ზოგადსაკაცობრიო თვალსაზრისით უფრო მეტად შემაშფოთებელია ის საფრთხე, რომელიც ადამიანის სუბიექტურობას ემუქრება.
ატომის დაყოფის მსგავსად, რომელიც ჩვენი გარემომცველი სამყაროს შემეცნების შედეგად დავინახეთ, ჩვენს წინაშეა „პიროვნების გახლეჩვა“ რომელიც „ცივილიზაციის პროცესთან“ (24) დაკავშირებული „სრული აპარატიზირებისა“ (25) და ფუნქციონალიზაციის შედეგია.

„მეამბოხე სახელმწიფოს“ შესაბამის, „თავისუფლებისა და ადამიანურობისათვის გაერთიანებულ კაცობრიობას“ (26) თავისი დღევანდელი პრობლემურად აღქმული თვითმპყრობელური ტენდენციებით ე.წ. „მეოთხე ადამიანი“ ემუქრება. ერნსტ რიგერტი უერთდება რა ალფრედ ვებერს, ფრანც კაფკას და ერიხ ფრომის მასწავლებელს, შემდეგნაირად აღწერს გადაჭარბებული იდეოლოგიური მობილიზაციისა და ტექნოლოგიური ყოფიერების გადატრიალების წინამორბედ ტიპს:
„მაშინ როცა ტიპი, რომელსაც ალფრედ ვებერი „მესამე ადამიანს“ უწოდებს მთელი თავისი გამოვლინებით ზოგადკაცობრიულში ამოიწურება, „მეოთხე ადამიანი“ სწორედ რომ ზოგადკაცობრიულის, ადამიანთა შემაკავშირებლის უარყოფას წარმოადგენს. ის აერთიანებს „ჯერ კიდევ ადამიანურსა“ და გარეადამიანურს ქმედების უნარით. ეს ფრაგმენტული „პლურალისტური არსება“, რომელსაც არ გააჩნია რეგულირებადი და გამაერთიანებელი „ადამიანურობის ცენტრი“, ცივილიზებული გარემოებების პროდუქტია, სადაც ადამიანი თავის მიერვე შექმნილი სტრუქტურის სპეციალისტი და ფუნქციონერია. ადამიანმა ეს გარემოებები თვალთახედვის არდან დაკარგა. მისი ცნობიერება მხოლოდ დამაკავშირებელ დეტალებსა და შემთხვევითობებს აღიქვამს. ის იკარგება „სამყაროს სურათზე“, რაც მხოლოდ და მხოლოდ აზროვნების რღვევაზე მიუთითებს. ის ვერ ამჩნევს, რომ მარიონეტი ხდება.“ (27)
ეს განვითარება საქართველოსათვის ყველაზე დიდ საფრთხეს წარმოადგენს. სანამ ადამიანები არსებობდნენ, რომლებსაც უნარი გააჩნდათ, რომ თავისუფალნი და კრეატიულნი ყოფილიყვნენ, მანამ ცოცხლობდა ნაციონალური ინდივიდუალური სუბიექტებში. ამისათვის ქართველებმა არ უნდა დაკარგონ სხვა ადამიანებში სუბიექტურობის თვითგამოხატვის სიყვარული. ეს გვერდს ვერ უვლის გარკვეულ პარადოქსს, ის რესურსი, რომელიც საბჭოთა კავშირის საშინელ ცუდ დროს გადაურჩა, ამჟამად ზღვარგადასული სახით მედიალურ ინსცენირებაში იკარგება. გაღიზიანებული ინტელექტუალები, რომლებიც საქართველოში ვეღარ პოულობენ ადგილს კულტურული გაცვლისა, ცდოლობენ ასწიონ თავიანთი საბაზრო ფასი სიცარიელეში მიმავალი პოლიტიკური ექსტრემიზტმით. ამ მხრივ, ისინი უკვე დასავლეთ ევროპის ნაწილი გახდნენ. თუ ჩვენში, ადამიანებში რაიმე შემოქმედებითი, ენთუზიასტური გვინდა შემოვინახოთ, ისტორიის ახალ გარემოებებს არსებული უნდა დავახვედროთ. თუ ისტორიის ტრაგიკულობას (28) ცოტაოდენ იუმორის დავამატებთ, (29) იქნება სიცოცხლე უფრო ასატანი გახდეს და „რუხ ფრინველს“ ერთი ხალისიანი მელოდიაც გამოვტაცოთ. თუ არადა ნიკოლას ზომბარტმა (30), ჯერ კიდევ ცოცხალ ტვინს პროგრამა (31) მოუხაზა, რომელიც დღეს ქართველს, გერმანელს და ბევრ სხვა ერებს შესასრულებელი აქვთ.

„მიუხედავად იმისა, რომ ალფრედ ვებერი ისტორიას ეყრდნობა, მაინც აც-ხადებს თავის „დამშვიდობების შესახებ ამჟამინდელ ისტორიასთან“, რაც რასაკვირველია ნიშნავს: გამომშვიდობება მე-19 საუკუნის ევროპული ისტორიის ფილოსოფიასთან. ის ამით ისეთ სივრცეს შეეჯახა, სადაც დამოკიდებულება ადამიანსა და დედამიწას შორის პლანეტარულ განზომილებაში ´nuova scienza´-ის საგნად უნდა იქცეს, რომელიც ანთროპოლოგიური, სოციოლოგიური, ეკონომიური, დემოგრაფიული და ეკოლოგიური პრობლემების, ასევე ხელოვნებისა და პლანეტის ისტორიის სხვა ბევრი ასპექტის არტიკულირებას მიიჩვენს საჭიროდ. (32)

ჰამბურგი, მარტი 2010


თარგმანი: ნინო ლეკიშვილი, მარიკა ლაფაური-ბურკი
რედაქცია: ირმა წერეთელი



გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Benn, Gottfried: Der Ptolemäer, in Ders.: Sämtliche Werke, Band V, Stuttgarter Ausgabe, 1. Aufla-ge, Klett-Cotta, Stuttgart 1991, S. 32.
2. Gewerkschaftliche Monatshefte, 01/1954, S. 47-50)
3. Gewerkschaftliche Monatshefte, 01/1954 gv. 48).
4. იხ. იქვე.
5. იხ. იქვე
6. ალფრედ ვებერი (1968-1958), მაქს ვებერის უმცროსი ძმა, დაიბადა ერფურტში. მამამისი გახლდათ ნაციონალ-ლიბერალი მაქს ვებერი. ალფრედ ვებერი იურისპრუდენციასა და ნა-ციონალურ ეკონომიკას სწავლობდა, მიიღო დოქტორის ხარისხი. მისი ხელმძღვანელი იყო გუსტავ შმოლერი. 1899 წელს ის ბერლინის უნივერსიტეტში პრივატ-დოცენტი გახდა. 1904 წელს გახდა საზოგადოებრივ-პოლიტუკური მეცნიერებების კათედრის ხელმძღვანელი. პრაღის გერმანულ უნივერსიტეტში. იქ შეხვდა ფრანც კაფკას, მაქს ბროდსა და თომას გ. მასარიკს. სამი წლის შემდეგ ალფრედ ვებერი გამოიძახეს ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტში, სადაც პირველი მსოფლიო ომისა და ნაციონალისტურ-სოციალისტური რეჟიმის გამო, პერიოდულად ასწავლიდა ნაციონალისტურ ეკონომიკასა და სოციოლოგიას. მისი მოწაფეები იყვნენ თეოდორ ჰაუბახი, კარლო მირენდორფი, კარლ ცუკმეიერი, ნორბერტ ელიასი, ერიხ ფრომი, ნიკოლაუს ზომბარტი და სხვა.)
7. Weber, Alfred: Der vierte Mensch oder der Zusammenbruch der geschichtlichen Kultur, in: Die Wandlung, 3. Jg., 1948, Heft 4, S. 285-295, hier: S. 285.
8. კაკაბაძე, ზურაბ: ეგზისტენციალური კრიზისისსა და ე. ჰუსერლის ტრანსცენდენტალური ფენომენალოგიის პრობლემა თბილისი 1960(რუსულად).
9.შდრ.: იმავე ავტორთან: ხელოვნება, ფილოსოფია და ცხოვრება, თბილისი 1979 (რუსულად).
10. კაკაბაძე, ზურაბ: ადამიანი როგორც ფილოსოფიური პრობლემა, თბილისსი 1987. (რუსულად)
11. ბუაჩიძე, თამაზ: ჰეგელი და ჰილოსოფიის საგნის არსება, თბილისსი 1977
12. შდრ.:Taylor, Charles: Hegel, Suhrkamp, Frankfurt am Main 2006.
13. გიორგი ერისთავი დაიბადა 1811 წელს ოდისში, თავადების ოჯახში. ბავშვობა გაატარა ხიდისთავში, სწავლობდა თბილისის სათავადაზნაურო სკოლაში. უმაღლესი განათლება მიიღო მოსკოვში. სწავლის დამთავრების შემდეგ თბილისში მოხელის თანამდებობაზე დაიწყო მუშაობა. 1832 წელს თავადაზნაურობის შეთქმულებაში მონაწილების ბრალდებით დააპატიმრეს და გადაასახლეს ჯერ პოლონეთში, შემდეგ კი ლიტვაში. ამ პერიოდში იგი გაეცნო პოლონურ და ევროპულ ლიტერატურას. 1852- წლებში ის იყო ლიტერატურულ ჟურნალ „ცისკარის“ გამომცემელი, რომელის გამოცემაც 1857 წელს აღდგა. პოეტი, რომელმაც უდიდესი წვლილი შეიტანა ქართული დრამატურგიის განვითარებაში, 1864 წლის 9 სექტემბერს გარდაიცვალა. (Fähnrich, Heinz: Georgische Literatur, Verlag Shaker, Aachen 1993, gv.93.)
14. მიუხედავად ამისა მაინც უნდა აღინიშოს ის განსაკუთრებული როლი, რომელიც შილე-რის დრამებს ქართულ სასცენო ხელოვნებაში დაეკისრათ. უნდა გამოვყოთ რეჟისორების, ლადო მესხიშვილისა და ალექსანდრე “სანდრო” ახმეტელის სასცენო დადგმები. ამ უკა-ნასკნელის მიერ დადგმულ შილერის დრამებს საბჭოთა პერიოდში სენსაციური საეთაშორისო წარმატება ხვდა წილად. ყოველი ცალკეული დადგმა რუსული რეჟიმის ტირანიისა და ოკუ-პაციის წინააღმდეგ საჯარო გამოსვლების ამსახველი იყო. 1886 წელს დააბადებული სანდრო ახმეტელი ქართული თეატრის რეფორმატორების ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელია. ის 1924 წელს საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ აჯანყებისათვის დააპატიმრეს, რის შემდეგაც კომუნისტური რეჟიმის გამუდმებული მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა. თავდაპირველად ის გადაარჩინა მხოლოდ იმან, რომ მისი სახელი საერთაშორისო მასშტაბით იყო ცნობილი. 1937 წელს ის ხელახლა დააკავეს, ლავრენტი ბერიას თანდასწრებით აწამეს და დახვრიტეს.)
15. Weber, Alfred: Der dritte oder der vierte Mensch. Vom Sinn des geschichtlichen Daseins, Piper, München 1953.
16. Vgl.: Safranski, Rüdiger: Schiller oder die Erfindung des deutschen Idealismus, Hanser, Mün-chen/Wien 2004.
17. Sdr.: Weber, Alfred: Veröffentlichungen zur `Politik im Weltkrieg´, in: Ders.: Politische Theorie und Tagespolitik (1903-1933), Gesamtausgabe, Band 7, hrsg. von Eberhard Demm unter Mitwirkung von Nathalie Chamba, Metropolis Verlag, Marburg 1999, S. 109ff.)
18: Vgl.: Gotsiridze, Giorgi: Die georgische Öffentlichkeit und Deutschland in den Jahren 1914-1918, in: GEORGICA. Zeitschrift für Kultur, Sprache und Geschichte Georgiens und Kaukasiens, Jahrgang 1997, Heft 20, Universitätsverlag Konstanz, Konstanz 1997, S. 15-25.)
19.Weber, Alfred: Abschied von der bisherigen Geschichte. Überwindung des Nihilismus?, Claassen & Goverts, Hamburg 1946.
20. Weber, Alfred: Der vierte Mensch oder der Zusammenbruch der geschichtlichen Kultur, a.a.O., S. 283.
21. Sombart, Nicolaus: Alfred Weber: Der dritte oder der vierte Mensch, in: Ders.: Nachdenken über Deutschland. Vom Historismus zur Psychoanalyse, Piper, München/Zürich1987, S. 186-195, hier: 189.
22.Weber, Alfred: der dritte oder der vierte Mensch, a.a.O., S. 16ff.
23. Weber, Alfred: Abschied von der bisherigen Geschichte, a.a.O., S. 19f.
24. Weber, Alfred: Der vierte Mensch oder der Zusammenbruch der geschichtlichen Kultur, იქვე, გვ. 284.)
25.Weber, Alfred: Der dritte oder der vierte Mensch, iqve gv. 53
26. Weber, Alfred: Der dritte oder der vierte Mensch გვ. 52 da გვ. 116.
27. Riggert, Ernst: Der „graue Vogel“, გვ. 48.
28. Vgl.: Weber. Alfred: Das Tragische und die Geschichte, Piper, München 1953.
29. შეადარე: მამარდაშვილის გამოთქმა ქართველების „მხიარული ტრაგიზმი“. საქართველო ახლოს და შორს, თბილისი, 1995. რუსულ ენაზე, გვ. 10
30. ნიკოლაუს ზომბარტი (1923-2008) სოციოლოგი და ეკონომისტი ვერნერ ზომბარტის და მასზე 30 წლით უმცროსი რუმინელი მეუღლის კორინა ლეონის ვაჟიშვილი, ალფრედ ვებერის და კარლ შმიტის მოწაფე. Mეგობრობდა გრიგოლ რობაქიYესტან და ცოლად ჰყავდა თამარა ხუნდაძე, ემიგრანტი მენშევისტის მიხაელ ხუნდაძის ქალიშვილი. ზომბარტი იყოკულტირის სოციოლოგი, რომელიც ისევე, როგორც ფრანგი ედგარ მორინი „sociologes de la joie“ –ის წარმომადგენლად ("Социология радости") ითვლებოდა. შეადარე:Vgl. dazu: Keller, Thomas: Sociologes de la joie – Edgar Morin und Nicolaus Sombart, in: Bröckling, Ulrich/Paul, Axel T./Kaufmann, Stefan (Hrsg.): Vernunft – Entwicklung – Leben: Schlüsselbegriffe der Moderne. Festschrift für Wolfgang Eßbach, 1. Auflage, Fink, München 2004, S. 97ff.
31. იქნებ ალფრედ ვებერის ტექსტების რაიმე პატარა გამოცემამ საქართველოში ეს მემკვი-დრეობა გარემოებების შესატყვისად „აქამდელ ისტორიასთან გამოთხოვება“, აღასრულოს.
32. Sombart, Nicolaus: Alfred Weber, a.a.O., S. 188.