anlässlich eines Interviews vom 30.11.2011 კომენტარი ივანიშვილის ინტერვიუზე
„Man kann nicht nicht kommunizieren.“
Paul Watzlawick
von Dr. Frank Tremmel und Marika Lapauri-Burk
Am 29. November 2011 führte eine Journalistin des in Tbilissi ansässigen Fernsehsenders Maestro ein Interview mit Bidsina Iwanischwili. Der Unternehmer, der am 5. Oktober die politische Bühne Georgiens betrat, äußerte sich vor allem zu Fragen der Psychologie, der Psychoanalyse und der Kindererziehung. Diese Ausführungen gingen im anschließenden Skandal um den Sender nahezu vollständig unter oder wurden von einigen Kommentatoren als politisch substanzlos bezeichnet. Wir haben verschiedentlich darauf hingewiesen, dass wir eine Erneuerung und Humanisierung der georgischen Gesellschaft vor allem von einer umfassenden Politik des Menschen (Edgar Morin) erwarten. Im Mittelpunkt einer solchen Kulturpolitik kommt der Erforschung der menschlichen Psyche eine besondere Bedeutung zu. Iwanischwilis Ausführungen zu diesem Thema haben uns daher zu einem Dialog angeregt, von dem wir uns wünschen würden, dass wir ihn mit der gesamten georgischen Gesellschaft in freimütiger und vertrauensvoller Aussprache führen könnten.
2011 წლის 29 ნოემბერს ჟურნალისტ ეკა ბერიძესთან მაესტროს „პირდაპირი საუბრის“ ეთერს სტუმრობდა ბიძინა ივანიშვილი. ბიზნესმენი, რომელიც პოლიტიკურ სარბიელზე 5 ოქტომბერს გამოჩდა, ინტერვიუში შეეხო ფსიქოლოგიას, ფსიქოანალიზსა და ბავშთა აღზრდის საკითხებს. ეს გამონათქვამები შთანთქა მეორე დღეს მაესტროსთან ატეხილმა აურზაურმა, ხოლო ზოგიერთი კომენტატორი ამ გამონათქვამების პოლიტიკური არსის უქონლობას უწუნებდა. სხვადასხვა დროს ავღნიშნავდით, რომ საქართველოს საზოგადოების განახლებას და ჰუმანიზაციას ადამიანების ფართო პოლიტიკურ კონტექსტში გაერთიანებით უნდა ველოდოთ. (ედგრა მორინი) ასეთი კულტურული პოლიტიკის ერთერთ ცენტრალურ წერტილად ადამიანის ფსიქიკის კვლევა განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა. ივანიშვილის ხსენებულმა ინტერვიუმ ჩვენს ქვემოდ წარმოდგენილ დიალოგს მისცა ბიძგი, რითაც ვისურვებდით საქართველოს მთლიან საზოგადოებასთან ერთად თავისუფლად და ნდობით ასეთი საუბრის განვითარებას.
Der britische Historiker Arnold Toynbee hatte 1949 in seinem Buch „Kultur am Scheideweg“ auf die „aufsehenerregende Ungleichheit zwischen den menschlichen Errungenschaften auf dem außermenschlichen und denen auf dem seelischen Gebiet“ hingewiesen und für die Wohlfahrt des Menschen die Bedeutung der psychischen Dimension der zivilisatorischen vorangestellt. Mit dieser Diagnose des modernen Zivilisations- und Wirtschaftslebens stand er nicht alleine. Auch georgische Psychologen und Philosophen haben sich dieser Fragen immer wieder angenommen.
ბრიტანელი ინსტორიკოსი არნოლდ ტოინბე 1949 წელს თავის წიგნში „კულტურა გზათა გასაყარზე“ მიუთითებდა “ადამიანის გარეთ, ადამიანური მიღწევებისა და სულიერების სფეროს ჭარბ უთანასწორობაზე”და ცივილაზიის განვითარებაში, მის ცვლილებებში ადამიანის ფსიქიკის განზომილებას მნიშვნელოვანი როლი მიანიჭა. თანამედროვე ცივილიზაციისა და ეკონომიკური ცხოვრების ამ დიაგნოზით ის მარტო არ ყოფილა. ქართველი ფსიქოლოგები და ფილოსოფოსებიც ყოველთვის უბრუნდებოდნენ ამ საკითხებს.
Dmitri Uznadze hat sein ganzes Lebenswerk der engen Verbindung von pädagogischer und psychologischer Anthropologie gewidmet, um so im Rahmen der nationalen Kulturpolitik Georgien einen authentischen und eigenständigen Platz in der modernen Zivilisationsentwicklung zu verschaffen. Es ist umso erstaunlicher, mit welcher Ignoranz zumindest ein nicht unerheblicher Teil der georgischen Öffentlichkeit diesbezügliche Ansichten des vermutlich erfolgreichsten Wirtschaftsorganisators des modernen Georgiens behandelt.
დიმიტრი უზნაძემ მთელი თავისი ნამოღვაწარი პედაგოგიურ და ფსიქოლოგიურ ანტროპოლოგიას მიუძღვნა, იმისათვის, რომ ქართულ ეროვნული კულტური პოლიტიკისათვის ავთენტური და განსაკუთრებული ადგილი მიენიჭებინა თანამედროვე ცივილიზაციის განვითარებაში. ამიტომაც კიდევ უფრო გასაოცარია, თუ როგორი იგნორირებით, ან ქართული საზოგადოების მხოლოდ უმნიშვნელო, ვითომ და წარმატებული ეკონომიკის ორგანიზატორი ნაწილი როგორ ექცევა ამ ნააზრევს.
Neben der teilweise theatralischen Fokussierung auf die Affäre des Senders Maestro und der allgegenwärtigen Angst ist dafür vor allem die einseitig literarische und ästhetische Wahrnehmung der Wirklichkeit, wie sie in der georgischen Intelligentsija immer noch gepflegt wird, verantwortlich. Diese Wissensform dient einer verfehlten Distinktion, die den Zugang zur geistigen Elite auf unzeitgemäße Weise reguliert.
ტელემაუწყებლობა მაესტროზე ამბებზე ნაწილობრივ თეატრალური ფოკუსირება და გამეფებული შიში, ასევე ქართული ინტელიგენციის მიერ სინამდვილის ცალმხრივი ესთეტურ - ლიტერატურული აღქმაა (რომელსაც ის ჯერ კიდევ იყენებს) პასუხისმგებელი. ცოდნის ეს ფორმა ემსახურება არ არსებულ დისტინქციას, რომელიც სულიერ ელიტასთან დაკავშირებას თანამედროვეობისათვის შეუფერებლად არეგულირებს.
Das ist nicht der „Denkstil der modernen Arbeitsgesellschaft“ (Helmuth Plessner), derer die georgische Gesellschaft so dringend bedarf. Die Entwicklung und Humanisierung der modernen Gesellschaft kann nicht durch intellektuellen Snobismus, esoterisches Literatentum und bildungsbürgerliche Arroganz zustande kommen. Eine solche provinzielle Haltung befördert den Zynismus der gegenwärtig herrschenden Kreise.
ეს არ არის „თანამედროვე მუშა-მოსამსახურე საზოგადოების აზროვნების სტილი“ (ჰელმუტ პლესნერი). რომელსაც საქართველოს საზოგადოება გადაუდებლად საჭიროებს. თანამედროვე საზოგადოების განვითარება და ჰუმანიზაცია ვერ შედგება ინტელექტუალური სნობიზმით, ეზოტერული „ლიტერატურობით“ და განათლებული ბიურგერული აროგანტულობით. ამგვარი პროვინციალური დამოკიდებულები დღეისათვის გაბატონებული წრეების ცინიზმს უწყობს ხელს.
Es handelt sich um eine Mentalität, die nicht nur in Georgien einen substantiellen Beitrag der humanistischen Bildungskultur zur modernen Zivilisationsentwicklung verhindert. Iwanischwili hat – damit durchaus in der humanistischen Tradition – eine objektive Ethik angemahnt, die sich weniger auf ein Sollen als vielmehr auf ein Können bezieht.
საქმე ეხება ისეთ აზროვნებას, რომელისც არა მხოლოდ საქართველოში, თანამედროვე ცივილიზაციის ჰუმანუსტური, განმანათლებლური კულტურის რაიმე მნიშვნელოვნად განვითარებას აფერხებს. ივანიშვილმა ჰუმანური ტრადიციიდან გამომდინარე ეთიკის ობიექტივიზაციას გაუსვა ხაზი, რომელიც უფრო მეტად „შეძლებას“ ეყრდნობა ვიდრე „უნდას“.
Ansätze dazu finden wir bereits bei Aristoteles, bei Spinoza, bei den französischen Moralisten, bei Fourier, bei Nietzsche und eben auch bei Freud, den Iwanischwili besonders hervorhebt. Als Unternehmer bevorzugt er eine Perspektive, die vor allem auf Fähigkeiten und nicht allein auf gute Vorsätze gerichtet ist.
ამ აზრებს ჩვენ ვხედავთ ჯერ კიდევ არისტოტელესთან, სპინოზასთან, ფრანგ მორალისტებთან, ფურიესთან, ნიცშესთან და ასევე ფროიდთან, რომელსაც ივანიშვილი განსაკუთრებით გამოყოფს. როგორც ბიზნესმენი, ის უპირატესობას ანიჭებს უნარებს და არა კარგ დაპირებებს.
Dass eine solche Perspektive im Übergang von einer betriebswirtschaftlichen Beurteilung von Begabungen zu caritativen Projekten und erst recht im Übergang zu einem politischen Projekt erweitert werden muss und neue Fragen aufwirft, hat er mehrfach durchaus selbstkritisch betont. Eine „produktive Orientierung“ (Erich Fromm) folgt im Bereich der Kultur und der Politik nicht der gleichen Logik wie in der Sphäre marktkonformer Bedarfsdeckung.
ის, რომ ასეთი პერსპექტივა უნარების საწარმოო-ეკონომიკური შეფასებებიდან გადასვლა საქველმოქმედო და უფრო მეტად პოლიტიკური პროექტებისაკენ გაფართოებული უნდა იყოს, რაც ახალ შეკითხვებს წარმოშობს, მან არაერთხელ თვითკრიტიკულად აღნიშნა. "ორიენტაცია პროდუქტიულობაზე" (ერიხ ფრომი) კულტურასა და პოლიტიკაში არ მიჰყვება იგივე ლოგიკას, როგორც ამას ბაზრის კონფორმული მოთხოვნილებათა სფერო მოითხოვს.
Dennoch bleibt Iwanischwilis grundsätzliche Perspektive völlig richtig. Eine moderne humanistische Axiologie bedarf der psychologisch-anthropologischen Begründung. „Humanistische Ethik ist die angewandte Wissenschaft von der Kunst des Lebens. Sie beruht auf der theoretischen Wissenschaft des Menschen“ (Erich Fromm).
მიუხედავად ამისა ივანიშვილის ამოსავალი პერპექტივა სავსებით სწორია. თანამედროვე ჰუმანური აქსიოლოგია მოითხოვს ფსოქოლოგიურ-ანტროპოლოგიურ დასაბუთებას. "ჰუმანური ეთიკა გამოყენებითი მეცნიერებაა ცხოვრების ხელოვნებისათვის. ის ეყრდნობა ადამიანების თეორიულ მეცნიერებებს". (ერიხ ფრომი)
Für eine Politik des Menschen ist die Erarbeitung einer Ethik auf anthropologischer Basis unverzichtbar. Sofern Bidsina Iwanischwili sich ebenfalls auf dieser Basis bewegt, sollten wir beginnen, den Dialog mit ihm aufzunehmen, ihm Fragen zu stellen. Es kommt nicht alle Tage vor, dass ein erfolgreicher Wirtschaftsführer mit politischen Ambitionen humanistischen Aspirationen folgt und sich für die Humanwissenschaften interessiert. Marika, wie beurteilst du die entstandene Lage und welchen Stellenwert haben die Aussagen von Bidsina Iwanischwili für dich?
თუ პოლიტიკის გატარება ადამიანებისათვის არის, მაშინ ეთიკის გადამუშავება ანტროპოლოგიურ საფუძვლებზე დაყრდნობით უალტერნატივოა. ამდენად, ის რომ ბიძინა ივანიშვილი ამ საფუძვლებზე დაყრდნობას ცდილობს მასთან დიალოგისაკენ უნდა გვიბიძგებდეს, რომ მას ეს შეკითხვები დავუსვათ. ეს არ არის ყოველდღიურობა, რომ პოლიტიკური ამბიციების მქონე წარმატებული ბიზნესმენი ჰუმანურ მიზნებს ისახავს და ჰუმანური მეცნიერებებით დაინტერესებას გამოხატავს. მარიკა, როგორ შეაფასებდი შენ წარმოშობილ მდგომარეობას და რა ღირებულებები გააჩნია შენთვის ბიძინა ივანიშვილის გამონათქვამებს?
.......
ფრანკ,
შენს შეკითხვას რომ ვუპასუხო, ცოტა უკან უნდა დავბრუნდე, ან უფრო სწორედ რომ ვთქვა, ჩემი დამოკიდებულება ჩამოვაყალიბო. ბოლო ხანებში ჩვენი შეკითხვა იყო , - რა არის ქართული პროექტი? - რომელიც არც თუ ახალია ჩვენთვის, მაგრამ მან უფრო და უფრო მეტი სიმძაფრე შეიძინა. ამ თემას ეძღვნებოდა შენი ბოლო სტატიებიც : „რა სჭირს ქართულ სულიერ ელიტას?“ და „რა არის ქართული პროექტი?“, რომლებშიც გამოთქმულ აზრებს ვიზიარებ.
ამ თემაზე ჩვენ ბევრი გვისაუბრია. ამ საუბრების სხვადსხვა ადგილას გაგრძელება აუცილებელია. ამავე თემებს ეხებოდა ჩემი ბოლო წერილებიც და მთელი ჩვენი საქმიანობა ერთად აღებული.
ბიძინა ივანიშვილის გამოჩენა საჯარო ასპარეზზე ემთხვევა პერიოდს, როდესაც საქართველოში პოლიტიკურ- საზოგადოებრივი პროცესები გარკვეულ კრიტიკულ ზღვრამდე მივიდა. სხვადასხვა ადგილას, ეს ჩვენც გვაქვს აღწერილი (იხ. სტატიები და წერილები) და სულ უფრო ხშირად ისმის ხმამაღალი თუ ჩუმი შეკითხვა, - საით მივდივართ? პასუხები, რომელსაც ხელისუფლება გვთავაზობს დამაჯერებლობა აკლია. ამას თავადაც გრძნობენ და ივანიშვილისავე სიტყვებით რომ ვთქვათ, როგორც მან ინტერვიუში აღნიშნა - „ ერთი სიცრუე იწვევს მეორე სიცრუეს“ და პროპაგანდისტული მანქანა მთელი სიძლიერით არის ამუშავებული. გამოყენებულ პაროლებს და სხვადასხვა პოლიტიკურ გზავნილებს სამწუხაროდ პასუხად ვერ ჩავთვლით. აქ სათქმელი ბევრია, მაგრამ ამ წერილში მხოლოდ ამ მოკლე მინიშნებით შემოვიფარგლები. ჩვენ არ დაგვიკლია მცდელობები არც საჯაროდ, არც ჩვენი საქმიანობით საქართველოს ხელისუფლების ყველა დადებითი ქმედება დაგვენახა და აგღვენიშნა და მისი განვითარების სურვილითა და მხარდაჭერით პირადი ინტერესებიც გვერდზე გადაგვედო.
ივანიშვილის ამ ხსენებულ ინტერვიუზე გამართულ “დისკუსიებში”, მონაწილეობა არ მიმიღია. მინდა ავღნიშნო, რომ მისი პიროვნების გარშემო ატეხილ აურზაურში, თუ რამდენად არის ის “რუსეთიდან მოგზავნილი” არანაირი რელევანტურობა ჩემთვის არ გააჩნია. ეს თემა საერთოდ არ მაინტერესებს. მის გამოჩენამდეც და ახლაც მაინტერესებს საზოგადოების რეფლექციის შესაძლებლობები, კომუნიკაციის უნარი, პრობლემებთან გამკლავების სტრატეგიები, ურთიერთობების კულტურა. როგორც მოსალოდნელი იყო, ამ თემასთან დაკავშირებითაც საზოგადოებრივი პროცესები სავალალოდ განვითარდა და გრძელდება. ცოტას კიდევ დავაზუსტებდი: ჩემს ინტერესს არა ვინმეს პოლიტიკური ზრახვების გამოცნობა წარმოადგენს, არამედ ამ მჭიდროდ დაბანაკებული ადამიანების ჯგუფებში მოდერაცია. ვრჩები კვლავ ჩემს “უპოზიციობაზე”, რის გამოც, მართალია ქართული საზოგადოებიდან გარიყული ავღმოჩდი, მაგრამ არა შიშისაგან ძალაგამოლეული.
ეს “უპოზიციობა” ჩემთვის მეთოდიც არის, სივრცეც. იმდენად კარგად უნდა იცოდე შენი საკუთარი კულტურა, რომ მისი მანევრირება და განზოგადოება ნებისმიერ სივრცეში შეძლო. ეს, რა თქმა უნდა, მუდმივად ამოსახსნელი ამოცანაა, რომელიც ითვალისწინებს გარკვეულ შეთანხმებას, „Die Einheit der Sinne“ (ჰელმუტ პლესნერ) და რომელიც თითოეული ადამიანის ძალისხმევას მოითხოვს,
ქართულ საზოგადოებაში დასადგურებულ შიშს, მთელი თავისი კომპლექსურობით ეგზისტენციალური განზომოლებები აქვს შეძენილი. ამ მოვლენის ძიებისას ან დაკვირვებისას მხოლოდ ხელისუფლების მიერ უფრო და უფრო ავტორიტარულ მეთოდების გამოყენებამდე დაყვანა ჩვენი საზოგადოების მცდარ, ან მთლიანი სურათის ერთერთ ნაწილს დახატავდა. როგორც სხვადასხვა კვლევები ადასტურებენ, (მაგ. საინტერესოა 11 სექტებრის შედეგად ტრამვირებულთა ფსიქოლოგიური კვლევები) შიში ისწავლება და ტვინის ანატომიური ცვლილებების გამოწვევაც შეუძლია. თანამედროვე მეცნიერებები უფრო და უფრო ეყრდნობიან ემოციების მნიშვნელობას. აქ აღარ დავამატებ საკუთარ გამოცდილებებს, როგორ მუსიკოსი და პედაგოგი,და შენი ნებართვით ცოტა პლაკატურად ვიტყოდი მხოლოდ მისანიშნებლად, რომ მუსიკალური სრულყოფისაკენ გზა, (თუ ამ გზის დასაწყის მაინც, საერთოდ იპოვი) შიშებისაგან გათავისუფლებაა. ამ დარგში,- მუსიკაში, შიშების და მათი თანხმლები მოვლენების, განწყობების და თავდაჭერის მნიშვნელობა თვალნათლივია.
„ადამიანების უდიდესი ბედნიერება შიშისაგან გათავისუფლებაა“„Das höchste Glück des Menschen ist die Befreiung von Furcht.“ ამბობს ვალტერ რატენაუ. (Walther Rathenau.) შიშისაგან გასათავისუფლებლად, ისე, როგორც მე რატენაუს ეს გამონათქვამი მესმის, მხოლოდ გულადობა არ გამოდგება, არც სიმართლის თქმა, (რომელიც მუდმივად სხვადასხვანაირია), არც საკუთარ გულწრფელობაზე დაფიცება; - ეს თითოეული კატეგორია შიშისგან გათავისუფლებას სულაც არ გულისხმობს.
სხვადასხვა კულტურული თუ პოლიტიკური ტრამვები, რაც საქართველომ განსაკუთრებით ბოლო ათწლეულებში გადაიტანა, რომ აღარ გავაგრძელოთ ჩვენი ისტორიის მიმოხილვა საუკუნეების მიჯნაზე და 1920 იანი წლები, მანამდე, კიდევ უფრო ადრე დაწყებული დაქუცმაცების პერიოდი, რა თქმა უნდა საზოგადოებაზე ხანგრძლივად აისახება. მე მაინც უფრო ბოლო ათწლეულების ისტორიაზე შევჩერდებოდი ამ საუბრის ფარგლებში, თუნდაც იმიტომ რომ დროის განზომილება თანამედროვე ყოფაში, ტექნოლოგიების განვითარება, ადამიანების ცნობიერებას სხვა ხარისხის გამოწვევების წინაშე აყენებს.
ამოცანების ამოსახსნელად, ალბათ ჯერ საერთოდ მის აღსაქმელად, არა თავისუფლება, არამედ სულ სხვა კატეგორია - სილაღე სჭირდება. ეს უკანასკნელი თავისთავში გულისხმობს დიდ შინაგან პატიოსნებას, სიფრთხილესაც კი. სილაღე არასოდეს არ შეიძლება რაიმეს გვერდით აზიანებდეს, (ამ თემას ნაწილობრივ ეხმაურება ივანიშვილის მიერ ინტერვიუს 22-ე წუთიდან ნახსენები მეზობლის თემა) ლაღად მცოდნენი იქცევიან და ფიქრობენ. ეს ბევრად მეტია, ვიდრე ჩვენეული თავისუფლების გაგება. ეს დაახლოვებით ბერგსონისეული „élan vital“ უნდა იყოს, რომელიც ჩემი აზრით საქართველოს არსებობის, მისი გადარჩენის გასაღებია. ამაზე ლაპარაკობს შესანიშნავად მერაბ მამარდაშვილიც, რომლის ციტირებას ახლა აქ არ მოვყვები.
დღეს საქართველოს საზოგადოებაში კომუნიკაცია დარღვეულია. ბოლო ათწლეულებია სილაღის ყველა ნიშანი ტრასფორმირდა ქილიკად, ე.წ. “ღადაობად”, უხეშობად. სიტყვები “ინკვიზიციის” ქვეშ იმყოფებიან. მოკლედ, არავის არავისი არ ესმის. საუკეთსო შემთახვევაში ერთი და იგივენს, ერთმანეთის ერთი და იგივე ესმით. აქ ჩნდება შეკითხვა: რამ უნდა გააჩინოს საკომუნიკაციოდ დაწმენდილი ენა და როგორ ვითარებაში? ამ კონტექსტში ბიძინა ივანიშვილის ინტერვიუ საინტერესოდ მეჩვენება, რომელიც თავისი ზოგიერთი სუსტი, ან უფრო ვიტყოდი “არა პრაქტუკული” მომენტის მიუხედავად, (ასევე ჟურნალისტის, ეკა ბერიძის მხრიდან) ბევრი იმპულსების მატარებელია, რაზედაც საუბარი ნამდვილად ღირს.
“ასე, პოლიტიკოსი არ საუბრობს”, - ეს ინტერვიუს შესახებ ყველაზე რბილი გამონათქვამი საქართველოს “მომთხოვნი” საზოგადოების, - ღიმილის მომგვრელია და მათ ვკითხავდი მშვიდად, - აბა, როგორ საუბრობს? თქვენ ვინ ხართ პროფესიით? თქვენ რას და როგორ საუბრობთ? მსოფლიოში, რომელი პოლიტიკოსის საუბარი მოგწონთ? დედამიწის რომელ წერტილში არის თქვენთვის მისაღები პოტიტიკოსის საუბარი? რაც შეეხება უხამს გამონათქვამებს, რომელთა შორისაა, ჩემი პოლიტიკოსი მეგობრის გია თორთლაძის მიერ “ავადმყოფად” წოდებული რესპონდენტი ივანიშვილი, გვაჩვენებს მხოლოდ, თუ რა რთული გზა გვაქვს გასავლელი. საიდან დავიწყოთ და რა საშუალებებით?
........
Marika,
deine sehr anregenden Gedanken betreffen vor allem – wenn ich dich richtig verstanden habe – das kulturelle Bedeutungsfeld, das unseren politischen Urteilsbildungen zugrundeliegt. Dabei handelt es sich normalerweise um eine gewisse stabile Hintergrunderwartung, einen Bereich gemeinsam geteilter Anschauungen.
მარიკა, შენი მეტად იმპულსების მომცველი ფიქრები ეხება პირველ რიგში - თუ მეს ეს სწორედ გავიგე - კულტურული მნიშვნელობების ველს, რომელიც ჩვენს პოლიტიკურ შემფასებლურ დამოკიდებულებებს აყალიბებს. ჩვეულებრივ, ასეთ შემთხვევაში ეს ეხება სტაბილურ მოლოდინებს, ერთობლივ, თანაზიარ შეხედულებებს.
Dieses Wissen, das unsere Alltagserfahrungen ausdrückt, wird im Deutschen als „gesunder Menschenverstand“ bezeichnet. Dieses „implizite Wissen“ (Michael Polanyi), diese vorbegriffliche Einsicht in bestimmte elementare Zusammenhänge enthält zweifellos ein konservatives Moment, das sich von den Spezialkenntnissen der Fachwissenschaften und der kritischen Verstandestätigkeit durch eine gewisse natürliche Selbstverständlichkeit unterscheidet.
ეს ცოდნა, რომელიც ჩვენს ყოველდღიურობაში ვლინდება, გერმანიში "ჯანმრთელ ადამიანურ აღქმად" იეოდება. ეს "იმპლიციური ცოდნა" (მიხაილ პოლანი), წინასწარი "ტერმინებამდე" გაგების უნარი თავისი ელემენტარული კავშირების დამყარების შესაძლებლობით, უთუოდ შეიცავს გარკვეულ კონსერვატორულ მომენტს, რომელიც მას განასხვავებს სპეციალურ, დარგობრივ და კრიტიკული მიდგომის დამოკიდებულებებისაგან.
Das Urteilsvermögen, das uns diesen Bereich erschließt, ist der „Sensus communis“. Dieser Wissensbereich zeichnet sich als herrschende gesellschaftliche Ansicht durch eine starke Allgemeinheit und einen bestimmten Schematismus der Wahrnehmungen aus. Er kann als solcher die sich wandelnde, vielfältige und reiche Wirklichkeit immer nur partiell erfassen.
შეფასების უნარი, რომელიც ჩვენ ამ სივრცეში მოგვიცავს, არის „Sensus communis". ცოდნის ეს არეალი გამოიკვეთება გაბატონებული საზოგადოების შეხედულებით, რომელიც აღქმების ძლიერი ზოგადოებით და გარკვეული სქემატურობით ხასიათდება. მას ასეთი ცვალებადი, მრავალფეროვანი და მდიდარი სინამდვილე მხოლოდ ნაწილებად შეუძლია.
Dieses Vermögen lässt sich andererseits aber auch als unerschöpfliches praktisches Wissen beschreiben. Schematismus und Komplexität sind im Sensus communis auf eine sehr vielschichtige Weise miteinander verknüpft.
სხვა მხრივ, ეს უნარი შეგვიძლია ასევე ამოუწურავ პრაქტიკულ ცოდნად შევაფასოდ. სქემატურობა და კომპლექსურობა „Sensus communis"-ში მრავაფენოვანი სახით არის ერთმანეთთან დაკავშირებული.
Der deutsche Psychiater Wolfgang Blankenburg (1928-2002) hat am Beispiel der „symptomarmen Schizophrenien“ den pathologischen Zusammenbruch der Verknüpfungsregel beschrieben, die diese natürliche Selbstverständlichkeit verbürgt.
გერმანელმა ფსიქიატრმა ვოლფგანგ ბლანკენბურგმა (1928-2002) მაგალითად "ღარიბ სიმპტომებიანი შიზოფრენია" - კავშირების დასამყარებელი მსვლელობების პათოლოგიური დარღვევა აღწერა, რომელიც ბუნებრივ თავისთავადობას განაპირობებს.
In den Krankengeschichten, die er dabei ausgewertet hat, wurde immer wieder ein furchtbarer Zustand beschrieben, der darin bestand, dass das Selbstverständliche befremdete, dass eine elementare Regel oder Grundlage fehlte, die eine bestimmte Identität der Person garantierte.
იმ ავადმყოფობების ისტორიებში, რომელიც მან გაანალიზა ისევ და ისევ აღწერილი იყო საშინელი მდგომარეობა, სადაც ბუნებრივობა გაუცხოვებულია, სადაც ელემენტარული წესები და საფუძველი დარღვეულია, რომელიც ამ გარკვეული პიროვნებების იდენტიტეტის გარანტიაა.
Das sind keine depressiven Verstimmungen, keine Entfremdungszustände, die ja immerhin etwas Eigenes voraussetzen, von dem wir uns entfremden können. Es fehlt vielmehr der bereits von Aristoteles beschriebene gemeinsame Sinn der fünf Sinne, die elementare Grundvoraussetzung menschlicher Personalität.
ეს არაა დეპრესიული აშლილობები, გაუცხოვების მდგომარეობა, რომლებიც საკუთარის წინაპირობად არსებობსას ასე თუ ისე მოიაზრებს, რისგანაც ჩვენ ვუცხოვდებით. უფრო მეტად არისტოტელეს ერთიან შეგრძნებებზეა, იმ ხუთ შეგრძნებების ერთიანობაზე, რომელიც საფუძველია ადამიანის პიროვნებისათვის.
Ohne diese Fragen hier ausführlich erörtern zu können, möchte ich darauf hinweisen, dass diese Synästhesie unserer sensomotorischen Abläufe heute eine kultur- und kommunikationspolitische Aufgabe ersten Ranges ist. Die beschriebene Selbstverständlichkeit setzt eine sinnvolle Vereinheitlichung der verschiedenen Sinnesempfindungen im einzelnen Menschen, ein synthetisches ganzheitliches Wahrnehmungsvermögen voraus. ამ საკითხების აქ ფართოდ გაშლის გვერდის ავლით, მინდა მივუთითო, რომ ეს სინესთეზია, ჩვენი სენზომოტორული თანმიმდევრობები დღევანდელი ჩვენი კულტურისა და საკომუნიკაციო პოლიტიკის პირველი რანგის გამოწვევებია. აღწერილი ბუნებრივობა გულისხმმობს ცალკეული ადამიანების განსხვავებულ აღქმის და შეგრძნებების საზრიან ერთიანნობას, აღქმის სინთეტურ მთლიანობას.
Deutsche Psychologen und Philosophen wie Victor von Weizsäcker, Helmuth Plessner und Ernst Cassirer haben diese Vorgänge immer wieder beschrieben und analysiert. Sie liegen auch unseren Kommunikationsprozessen zugrunde. Die vertrauensbildende und Identität vermittelnde Synästhesie der Wahrnehmungsvorgänge stellt sich heute aber nicht mehr gleichsam naturwüchsig her.
ისეთმა გერმანელმა ფსიქოლოგებმა და ფილოსოფოსებმა, როგორებიც არიან ვიქტორ ფონ ვაიცეკერი, ჰელმუტ პლესნერი, ერნსტ კასიერი ეს მიმართულებები მრავალჯერ აღწერეს და გააანალიზეს. ეს არის ასევე საფუძვლები ჩვენი კომუნიკაციის პროცესებისა. ნდობის ჩამოყალიბებს და იდენტურობის შემაკავშირებელი სინესტეზია აღქმის მსვლელობებში დღეს ბუნებრივობას აღარ შეეფერება.
Der „Atemraum der großen Treue“ (Martin Buber), diese dialogische Sphäre, in der sich das authentische Sein als Einheit von Natur und Kultur konstituiert, setzt eine Gemeinschaft bzw. einen Ort voraus, der heute nicht mehr allein genealogisch als Familie oder Ethnos vorausgesetzt werden kann, sondern der sich unserer politischen Tätigkeit verdankt.
"დიდი ერთგულების სასუნთქი სივრცე" (მარტინ ბუბერი) ეს დიალოგური სფერო, სადაც ავთენტური არსებობა, როგორც ერთი მთლიანობაა კონსტანტირებული ბუნებასა და კულტურას შორის, გულისხმობს ერთობლიობას, ადგილს, რომელიც დღეს მხოლოდ გენეოლოგიურად, როგორც ოჯახი ან ეთნოსი აღარ შეიძლება იყოს, არამედ ჩვენი პოლიტიკური საქმიანობის შედეგია.
Es ist insofern kein Zufall, dass der Grundbestand an politischer Philosophie bereits in der Antike, d.h. im Übergang von den alten Gentes zur Polis, entstand. Im Auseinandertreten von Gemeinschaft und Gesellschaft, die seither unsere modernen Sozialverhältnisse noch weit mehr kennzeichnet, ist die Arbeit am Sensus communis zu einer dauerhaften politischen Aufgabe geworden.
ეს სწორედ რომ არაა შემთხვევითობა, რადგან პოლიტიკური ფილოსოფიის ფუნდამენტი ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში- ადამინი პოლისისაკენ- განვითარებით წარმოიშვა, ერთობისა და საზოგადოების წინააღმდეგობებში (Gemeinschaft und Gesellschaft), რომელიც ჩვენს თანამედროვე ცივილიზაციას მკვეთრად არის ასახული, მუშაობა Sensus communis-ზე გამუდმებულ პოლიტიკურ ამოცანად არის ქცეული.
Wir habe das in immer wieder neuen Anläufen deutlich zu machen versucht. Es handelt sich im Grunde um das alte politische und pädagogische Projekt, wie es Schiller in seinen Briefen „Über die ästhetischen Erziehung des Menschen“ (1795) und in seiner Rede „Was heißt und zu welchem Ende studiert man Universalgeschichte?“ (1789) skizzierte. Der „ästhetische Staat“ ist das Projekt einer heute möglichen kommunikativen Verständigung unter den Bedingungen der Globalgeschichte. Sinnlichkeit und Sinn, Gefühl und Form können nur in einer dialogischen und spielerischen, d.h. künstlerischen Weise vereint werden. Wir haben dafür unter allen Gruppierungen der georgischen Gesellschaft geworben, die offene Aussprache gesucht und uns in der Kunst der Vermittlung zu üben versucht. Neben vielen schönen Erfahrungen wurden wir aber auch mit Phänomen konfrontiert, die wohl nur, analog zu den Einsichten Blankenburgs, als Zerstörung der bildnerischen Regel des politischen Lebens beschrieben werden können. Charakterologische Pathologisierungen des politischen Gegners, wie du sie bei Gia Tortladse kritisiert hast und die in Georgien an der Tagesordnung sind, sind allerdings eher ein Teil des Problems, keine ernstzunehmende Analyse. Ich bestreite nicht, dass es im modernen politischen Leben unglaublich viele pathologische Einflüsse gibt. Aber wem nutzt diese vordergründige Psychologisierung, dieser Zeitvertreib der mediokren Intellektuellen? Entscheidend ist doch eher, wie sich der Verlust des Vertrauens, die Zerstörung des Selbstverständlichen, des Sensus communis, kommunikationsgeschichtlich herausgebildet hat. Das ist ein Prozess, an dem wir alle teilhaben und der unser aller Scheitern manifestiert. Die Debatte um das vermeintlich „russische Projekt“ zeigt es erneut. Ich möchte hier, genauso wie du, nicht auf das sachlich Unhaltbare dieser Unterstellungen eingehen. Wir alle verfolgen im Raum der globalen Kommunikation russische, amerikanische, französische, ja selbst iranische und türkische Interessen. Umso mehr, umso besser. Aber lassen wir das. Die wichtigere Frage lautet doch: Haben wir noch eigene Interessen, die wir ausdrücken können, die mehr sind als unser misstrauisches Ressentiment, unsere Enttäuschung und Verbitterung über die Interessen der anderen? Bidsina Iwanischwili hat in dem Interview auf die Eigenliebe als gleichsam natürliches Fundament der Ethik verwiesen. Die Lust das Gute zu tun, der moralische Instinkt, wird in den allermeisten autoritären Morallehren, selbst noch in der von Kant, als scheinbar heteronomes Moment für ethisch irrelevant erklärt. „Gern dien ich den Freunden, doch tu ich es leider mit Neigung, und so wurmt es mich oft, dass ich nicht tugendhaft bin.“ So hatte Schiller diese Auffassung Kants ironisch kommentiert. Die Einheit von Natur und Geist im authentischen Wort stellen wir nicht her, indem wir numinose Verdächtigungen aussprechen und den Eigennutz der anderen beklagen. Unser Urteilsvermögen muss sich vielmehr als Wahrnehmung des leiblichen Ausdrucks in der Zeit und im Raum ausbilden. In diesem kommunikativen Prozess bestätigen wir uns gegenseitig unsere personale Integrität. Wir bilden dabei in einem kulturellen Raum historisch und biographisch ein System der Maßverhältnisse zueinander aus, das Iwanischwili am Beispiel der Grenzziehungen in den georgischen Dörfern beschreibt. Diese unbewusste Taxonomie von Nähe und Distanz ist die Grundlage jeder Gemeinschaft. Sie liegt der sozialen Ökologie der Kommunikationsverhältnisse zugrunde. Wenn diejenigen, die uns mit ganzer Kraft davor warnen, in Bidsina Iwanischwili einen Messias zu sehen, nur halb so viel Energie darauf verwenden würden, mit etwas mehr Eigenliebe einen authentischen Dialog mit ihm zu führen, in dem diese Maßverhältnisse gelten und erprobt werden, dann wäre es mir um die Rehabilitierung des georgischen Sensus communis nicht bange. Stattdessen wird aus der Leere des eigenen Seins geschrien und auf eine Antwort gewartet, die weder ein Mensch noch ein Messias jemals geben kann.
Marika, ich glaube, dass dir als Musikerin das alles auf eine weit praktischere Weise vertraut ist. Wenn ich dich an der Orgel sitzen sehe, dann weiß ich, was der gemeinsame Sinn der Sinne ist. Als Wissenschaftler muss ich das natürlich weit weniger anschaulich zu verdeutlichen versuchen.
მარიკა, მე მგონია, რომ შენ როგორც მუსიკოსს ამ ყველაფერთან პრაქტიკული დამოკიდებულება გაგაჩნია. როცა შენ ორღანთან მჯდომს გხედავ, მაშინ ვიცი რა არის შეგრძნებისა და საზრისის ერთობლოვობა. როგორც მეცნიერისათვის, ბუნებრივია ბევრად ნაკლებია თვალსაჩინოებისათვის გამოკვეთის მცდელობა.
.........
ფრანკ,
დიდი მადლობა, რომ სწორედ გაიგე ჩემი ნათქვამი. დიახ, მე უფრო საზოგადოების და ამ საზოგადოებაში ადამიანების ქმედებები მაინტერესებს. ერთი წინადადებით რომ ვცადო იმის აღნიშვნა, რისი თქმაც მსურს, ჩემი აზრით, ადამიანების ქმედება არის პირველ რიგში მათი სიტყვა. უფრო გასაგებად რომ ვთქვა, - სიტყვა და კომუნიკაციაა ადამიანის არსებობის აზრი და არა აბსურდულობამდე მისული „უკეთესი მომავლის“ დევნა თავისი გაურკვეველი პოლიტიკური მოდელებით. ამ თემაზე კარგი სტატია დაბეჭდა ჩვენს ჟურნალში გია ეძგვერაძემ, სადაც ის ბოლოს ამბობს: „თუ მოხერხდება მომავლის დაკარგვა, მაშინ ის მოიპოვება და ვინც მომავლის შენახვას მოისურვებს, ის მომავალს დაკარგავს“. (Wem es gelingt, die Zukunft zu verlieren, wird sie finden, und wer die Zukunft bewahrt, wird sie verlieren) დაახლოვებით, ასე შეიძლება ითარგმნოს.
ზემოთ უკვე ავღნიშნე, თუ რამდენად განვიცდი საქართველოში კომუნიკაციის რღვევას, სადაც ყოველ ახალ მომხდარი აყალმაყალით, თითქოს შანსი გვეძლევა, რომ „აღვადგინოთ სიტყვები“ და ჩვენ კი, ყოველ ჯერზე ამ შესაძლებლობას ხელიდან ვუშვებთ. შენ კარგად იცი, როდესაც ჩვენ საქართველოზე ვსაუბრობთ ხოლმე, საქართველოზე ფოკუსირების მიუხედავად არასოდეს არ ვრჩებით მხოლოდ ამ სივრცეში. საქართველო თავისი სივიწროვით, თითქოს კონცენტრატია მთელი იმ ბალღამისა, რაც დედამიწაზე ცისარტყელას ფერებს მხოლოდ წვიმის შემდეგ ატმოსფერულ-ოპტიკურ ფენომენად ტოვებს, რომლის რეფლექციას ჩვენ მხოლოდ წამიერად და რაღაც ცოდნებით აღჭურვილნი (თუ შებოჭილნი) ვახდენთ. ამიტომ აქ მეტს აღარ განვმარტავ, რომ როდესაც საქართველოზე ვსაუბრობ, მარტო საქართველოს არ ვგულისხმობ. უფრო მეტიც, საქართველოს სხვადასხვა სპეციფიურობანი სწორედ ასეთი განზოგადოების საშუალებას მაძლევს. შანსების დაკარგვა, რა თქმა უნდა მხოლოდ საქართველოს არ ეხება. მე-20 საუკუნის ომების შემდეგ, განსაკუთრებით ბოლო 30-40 წელიწადია მსოფლიო ვერა და ვერ უბრუნდება მდგომარეობას, რაზედაც ვაჟა ფშაველა ამბობს: “თავი უნდა გაითავისუფლო რომ რაიმე ჩაიღვაროს.” (აქ უცბად გამახსენდა Led Zeppelin -ის 1994 წელს “კაშმირის”გამეორებული კონცერტი სიმფონიურ ორკესტრთან და არაბ მუსიკოსებთან ერთად. 90-იანები, - ათწლეული, როდესაც ყველა ჰუმანური ოცნება თავიდან გამოამწყვდიეს ბოთლში და ოკეანეში მოისროლეს)
არ ვარ მიამიტურად მხოლოდ ცისარტყელის ქვეშ მგდარი მომღიმარი ადამიანების სურათის ტყვეობაში და ჩემი ინფორმაციებიდან გამომდინარე ვითვალისწინებ ლიბერალური კაპიტალიზმითა და გეოსტრატეგიებით ჩახლართულ ჯაჭვებს, საიდანაც თავის დაღწევა იქნება და მართლაც შეუძლებელია. თუ ასეთი თავის დაღწევა უტოპიაა, მაშ რა ეშველება ამ პაწაწკინტელა საქართველოს, სადაა მისი ადგილი? მე ამ პრობლემაშიც კი, ისევ შანსს ვხედავ საქართველოსთვის. იმიტომ რომ პატარაა, იმიტომ რომ მას თავის კულტურაზე დაყრდნიბით სწორედ ადვილად შეუძლია (უნდა შეეძლოს) ჩართვა მსოფლიო ნებისმიერ მიმდინარეობაში.
თანამედროვე საზოგადოებაში გამრავლებული შიშს ზღვრებამდე მიჰყავს ადამიანი. თანამედროვე კულტურას მოიცავს სუბლიმირებული პერმანენტური ალარმი. ის აღარც რელიგიასთან მიმართებაშია და განჭვრეტის ყველანაირ პირობას მოკლებულია. საქართველოში, როგორც ზემოთაც ავღნიშნე, ვფიქრობ, რომ შიშმა საკმაოდ “დაამოკლა” ჩვენი სულები.
მაშ, როგორ უნდა გარდავქმნათ ეს შიშები პროდუქტიულობაში? პოლიტიკური დაპირებები და “უკეთესი მომავლის დევნა” (გ. ეძგვერაძის გამოთქმის პერიფრაზა), როგორც ჩანს, ვერ შველის საქმეს.
ივანიშვილის გამოჩენაც ჩემთვის ამ მხრივ იყო საინტერესო. რამდენად გამოვიყენებთ შესაძლებლობას კომუნიკაციის აღსადგენად. საამისოდ მას თან ბევრი საინტერესო იმპულსი მოაქვს. ასევე შევაფასე მისი მაესტროს ეთერში გასული ინტერვიუ, ეს არ არის ნიღაბაფარებული პოლიტიკოსის ფიგურა, (რა სხვა ნიღაბიც არ უნდა ჰქონდეს მას) და არის მცდელობა ზოგად ჰუმანური თემების სულ ცოტა დასახელებისთვის მაინც.
რაც არ უნდა განვაზოგადოთ საქართველოს თემა, ერთი რამ კი რჩება საკმაოდ სპეციფიური, - ვინც შენიანი არ არის, ის ავტომატურად მტერია. ეს სენი საქართველოში ყველა სოციალურ ფენაში და ყველა სივრცეშია დასადგურებული. თავად ისინიც, ვინც ამაზე ხმამაღლა ბჭობენ და გვმოძღვრავენ, თვითონ იქცევიან ასე. ასეთი დასკვნისათვის ჩემი გამოცდილებებიც და დაკვირვებებიც საკმარისია მაგალითებისათვის. მეტსაც ვიტყოდი, - მე საკუთარ თავში მომიხდა ამ ქართულ სენთან შებრძოლება. ამიტომაც ივანიშვილისეულ კატეგორიზაციას ცუდი და კარგის ნიჭიერად და არანიჭიერად, მოხსენიებას სრულიად ვეთანხმები. ჩემი “რამოდენიმეჯერ დაწყებული” ბიოგრაფიით, ვფიქრობ, ერთერთი, რასაც ჩემს თავს გამარჯვებად ჩავუთვლიდი არის ის, რომ ცხოვრებამ შიშების ამ ნაწილისაგან გამათავისუფლა და მტერსაც ვუძებნი ნიჭს და უნარს. თუ მტრობაზეა საუბარი, “კარგი მტერია” სასურველი, სადაც საკუთარ ღირსებებს თავიდან დაადგენდი.
სამწუხაროა, რომ ვერც ამ ინტერვიუს ფარგლებში და მითუმეტეს მომდევნო დისკუსიებში, (თუმცა მიჭირს ამას დისკუსია ვუწოდო) ვერ მოხერხდა კომუნიკაციის ცოტათი მაინც მაღალ ხარისხში აყვანა. ყველაფერი პირიქით მოხდა. მე პირადად, ბიძინა ივანიშვილთან საპაექროდ ჩემს ხელში გამოვლილი ქუთაისი მუზეუმის პროექტთან დაკავშირებული ამბებიც მეყოფოდა თუნდაც მხოლოდ ამ თემით დისკუსიის გასაშლელად. დამაინტერესებდა, რას მიპასუხებდა. მაგრამ აქ მოკლედ მინდა ავღნიშნო სამშობლოს თემა, რომელიც ინტერვიუში, ია ანთაძის ბლოგთან დაკავშირებით იყო აღნიშნული. საქართველოს ხელისუფლების მყისიერი გადაწყვეტილება მოქალაქეობის ჩამორთმევასთან დაკავშირებით იმდენი ნეგატიური სახელი აქვს, რომ რომელიმეს ხსენებაც არ მინდა. გამოვტოვებ აქ ამ თემასთან ჩემს ემოციურ დამოკიდებულებას და მხოლოდ ვახსენებდი, რომ მოქალაქეობის მინიჭება და ჩამორთმევა პარაგრაფებით დანომრილ უჯრებში ქაღალდის გადადებ-გადმოდება არაა. ამ კონტექსტში ერთერთი წამყვანი ჟურნალისტი წერს სამშობლოში ბლოგ “შეხვედრა სამშობლოსთან”, სადაც ტექსტი ასე იწყება: “მხოლოდ გუშინ მივხვდი, რა ღრმა კანონზომიერებაა ამ ფაქტში და რა ფასდაუდებელი სამსახური გაუწიეს ბატონ ბიძინას იმ ადამიანებმა, რომლებმაც მას საქართველოს მოქალაქეობა შეუჩერეს.“- და შემდგომი ტექსტის მსვლელობის მანძილზე მოუწოდებს ბიძინა ივანიშვილს „სამშობლოსთან შეხვედრას“.
ამ ბლოგში ადრე ბევრს ვწერდი და სწორედ ერთერთი აქედან დაიწყო ჩემთვის ინტერნეტის საშუალებით საქართველოს სინამდვილესთან (და არა ჩემს სამშობლოსთან) ჩემი ინტენსიური კონტაქტი, ჩემი ახლობლების წრის მიღმა. სამშობლო ინტიმურობაა, დამოკიდებულება ადამიანსა და სივრცეს შორის. იმის აღნიშვნა, რომ ქალბატონი ია ანთაძის მიერ ეს ტექსტი გულწრფელობით არის დაწერილი, ვერ შველის საქართველოში დარღვეულ კომუნიკაციას, ამ ტექსტის მორალისტობით კიდევ უფრო დავიწროებულ სივრცეს. ამჯერად, Led Zeppelin -ის ამ ციტატით დავამთავრებდი ჩემს კომენტარს და -
For peace and trust can win the day despite of all your losing. (Immigrant song Led Zeppelin)
.........
Marika,
Wenn ich unsere gemeinsamen Reflexionen zu dem Interview mit Bidsina Iwanischwili noch einmal Revue passieren lasse, dann stelle ich fest, dass sich doch alles um die Frage des zu verantwortenden Wortes dreht. Es geht darum, dass sich in dem dialogischen Wort unser personales Sein manifestiert. Der Einwand, dass ich als Außenstehender es da auch leichter hätte, Gesicht zu zeigen, scheint mit nur teilweise berechtigt. Ich will hier nicht über die Risiken sprechen, die wir mit unseren Beiträgen zu einem Dialog bereits auf uns genommen haben. Die Hauptursache der sogenannten Missverständnisse sehe ich in die Zerstörung der Urteilsfähigkeit, des Sensus communis, dieses Bedeutungsfeldes, in dem wir unsere individuellen Aspirationen vor dem Hintergrund gemeinsam geteilter Überzeugungen und Erwartungen aufeinander abstimmen. Das ist doch nicht die Summe aller Meinungen, die Iwanischwili sich an jeder georgischen Haustür abholen soll. Das ist doch keine Frage der empirischen Meinungsforschung. Das ist eine Frage der kollektiven Einstellung des georgischen Volkes, seiner – wie Iwanischwili sein Verhältnis zur Heimat charakterisiert hat – Weltanschauung. Dieses Wort ist heutzutage etwas aus der Mode gekommen. Es gibt nur noch individuelle Interessen, die irgendwie koordiniert werden müssen. Ein Individualismus, der um seine expressive unnd empathische Dimension verkürzt wird, reduziert den Menschen auf eine fensterlose Monade. Das scheint mir das fundamentale Missverständnis der Moderne zu sein. Es gibt keine liberale Gesellschaft ohne diese unsichtbare Gemeinschaft, diese zunächst bildlose Welt-Anschauung, die sich dann in den fünf Millionen individuellen Ikonen des georgischen Volkes manifestiert. In Georgien führt die Zerstörung dieser Gemeinschaft zu heilloser Selbstzerfleischung. Das Schlimmste ist, dass diese zum Dialog und zur personalen Einfühlung so begabte Volk seine Selbstliebe und Selbstachtung verliert. Daran sind wir alle, die Georgier, aber auch die übrigen Europäer beteiligt. Jeder hört nur noch die Worte, die er hören will und selbst diese werden dann noch missverstanden. Wie häufig sind wir diesem Phänomen bei unseren Tätigkeiten in Georgien und Deutschland begegnet. Zurzeit sehe ich aber die Hauptverantwortung in Georgien. Du weißt, dass ich die Resonanz auf die georgischen Themen häufig im Spiegel der ausländischen Presse beobachte. Die englischen Publikationen und auch die erst spät erschienenen deutschen Berichte und Kommentare zu den politischen Absichten von Bidsina Iwanischwili sind ganz nüchtern und bewerten diese Entwicklung eher als notwendige Schritte zu einer differenzierteren politischen Kultur in Georgien. Iwanischwili wird weder als neuer Volkstribun noch als russischer Agent betrachtet. Es werden Fragen gestellt, es wird Skepsis geäußert, es werden aber auch Hoffnungen artikuliert. In Georgien wird in bestimmten Kreisen davon gesprochen, dass Iwanischwili eine Maske trüge. Wir alle tragen Masken, die uns verbergen und schützen, aber auch Kommunikation ermöglichen. Personalität ist letztlich kein Kern mit Schale. Sie ist vielmehr ein mehr oder weniger breites Spektrum des menschlichen Ausdrucksvermögens. Sie manifestiert sich u.a. im Taktgefühl, durch das Nähe und Distanz ausbalanciert werden. Im antiken griechischen Theater ermöglicht die Maske erst den Gefühlsausdruck. Die Maske, die Iwanischwili trägt, und die ihm angeblich vom Gesicht gerissen werden sollte, hat bislang zum ruhigen Dialog, zur gemeinsamen Überlegungen über die Zukunft Georgiens aufgerufen. Dass der Mann aus Tschorwila zudem die Erforschung der menschlichen Seele und die Frage der Kindesentwicklung für eine wichtige Aufgabe unserer Zeit hält, finde ich auch in Bezug auf die konkreten Themen eines Dialogs ermutigend. Das sind zentrale Bereiche einer Politik des Menschen, wie sie Erich Fromm, Edgar Morin u.a. fordern. Iwanischwili wurde vorgeworfen, er wäre von den georgischen Lebensverhältnissen entfremdet, er würde das Land nicht kennen. Unabhängig von der sachlichen Unrichtigkeit dieser Unterstellungen, zeigen diese Äußerungen das ganze Problem, um das unser Dialog kreist. Viele Georgier sind sich selbst zu nahe und zu fern gleichzeitig, um sich selbst noch sehen zu können. Die Zerstörung der unsichtbaren Gemeinschaft des sinnvollen Wortes, des „Atemraums der großen Treue“, führt dazu, dass individuelle Interessen des gesellschaftlichen Lebens nur noch in Kategorien des Verrats und der mangelnden Loyalität artikuliert werden. Die fundamentale Unsicherheit, die Angst von der du geschrieben hast, sucht Sicherheiten auch da wo diese nicht zu finden sind. Die Georgier haben den großen Bürgerkrieg des 20. Jahrhunderts nie beendet. Das lag zum Teil auch nicht in ihrer Hand, aber sie sind dabei, auch den Teil, den sie in der Hand haben, aus ihren Fingern gleiten zu lassen. Für ein sinnvolles Wort, das eine Welt herstellt, ist es aber nie zu spät. Das allein ist meine Hoffnung
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen